programma Nevenwerk IIAl ruim 30 jaar hebben wij een nauwe band met componist Richard Rijnvos. Dat leidde tot dusver tot meer dan tien bijzondere premières en projecten. Hoogtepunten waren onder andere de cyclus Block Beuys en de kameropera Die Kammersängerin waarvoor de Rijnvos de Matthijs Vermeulenprijs ontving. Aan deze intensieve samenwerking voegen wij nu een nieuw hoofdstuk toe. Nadat Rijnvos zich de afgelopen jaren vooral op orkestwerk richtte, onder meer als huiscomponist voor het KCO, componeert hij momenteel weer kamermuziek. Speciaal voor het IE schrijft hij drie nieuwe Riflessi, werken waarin hij bezettingen adopteert van bijzondere composities uit de recente muziekgeschiedenis. Het eerste van dit drietal, Riflesso sull’arco, ging in 2017 in première in ons programma Nevenwerk. Het tweede, getiteld Riflesso sullo spazio, staat nu centraal in programma Nevenwerk II en belooft een van Rijnvos’ meest ambitieuze in het genre te worden. Een gebeurtenis om naar uit te kijken.

De onalledaagse bezetting van Riflesso sullo spazio – 3 klarinetten, strijktrio & piano – is afkomstig van de Suite Op.29 (1926) van Arnold Schönberg, een werk dat eveneens op het programma staat. Dit leidt tot een fascinerend contrast. De bijzondere instrumentcombinatie inspireerde Schönberg tot een van zijn belangrijkste dodecafonische kamermuziekwerken: de Suite is groots, polyfoon en loopt over van ideeën en impulsen. Rijnvos slaat een ander pad in: zijn Riflesso sullo spazio kenmerkt zich juist door rust en contemplatie. Het is alsof hij zich op de top van een mooie berg (“schöne Berg”) bevindt, waar het weidse uitzicht uitnodigt de blik naar het oneindige te richten. Dit leidt eveneens tot een groots werk, maar van een rustiger vleugelslag dan de Suite. Schitterende harmonieën en een bijzondere tijdservaring zijn hier karakteristieke elementen.

Het programma wordt gecompleteerd door het toverachtige Three Clarinets, Cello and Piano (1971) van Morton Feldman, een compositie die evenals Schönbergs Suite zelden op de podia te horen is.

Extra: tijdens de concerten in het Muziekgebouw aan ‘t IJ en Korzo presenteren wij onze nieuwste cd, met daarop drie werken uit Rijnvos’ Riflessi serie, waaronder Riflesso sullo spazio.

programma
Morton Feldman (1926-1987) - Three Clarinets, Cello and Piano (1971)   8’
3 klarinetten, cello, piano
Arnold Schoenberg (1874-1951) - Suite Op.29 (1926)   30’
Esklarinet, klarinet in A, basklarinet, viool, altviool, cello, piano                             
Richard Rijnvos (geb.1964) - Riflesso sullo spazio (2018-19)   40’
Esklarinet, klarinet in A, basklarinet, viool, altviool, cello, piano

Morton Feldmans String Quartet (II) in World Minimal Music Festival

Op 7 april 2019, aanvang 15:00, sluiten wij het World Minimal Music Festival 2019 in Muziekgebouw aan ’t IJ in Amsterdam af met een uitvoering van Morton Feldmans vijf uur durende String Quartet (II). Een unieke en zeker voor Feldmanliefhebbers niet te missen ervaring.

Over Feldman en zijn late werken:                                                                                                          Morton Feldman (1926-1987) behoort tot de belangrijkste en meest invloedrijke Amerikaanse componisten van na de oorlog. Kenmerkend voor hem is dat hij zijn ideeën niet perse vanuit het muzikale domein betrok. Alhoewel hij in lezingen en interviews voortdurend over Schubert, Beethoven en John Cage sprak, was het eerder de moderne beeldende kunst die hem tot componeren aanzette. Geïnspireerd door werk van kunstenaars als Piet Mondriaan, Mark Rothko, Robert Rauschenberg, Barnett Newman en Philip Guston, kwam hij zo tot een volstrekt persoonlijk muzikaal oeuvre.       

Feldmans tweede belangrijke inspiratiebron was eveneens buitenmuzikaal: klassieke Anatolische tapijten. Zijn fascinatie voor de subtiele figuratieve variaties in deze kleden, zorgde voor een omslag in zijn denken over vorm en schaal. Hij dreef zo weg van de ‘klassieke’ 20-minuten compositie en schreef steeds grotere en langere werken. Een onbetwistbaar hoogtepunt onder deze late composities is het 5 uur durende String Quartet (II) waarmee wij het World Minimal Music Festival 2019 afsluiten.    

Veel is er over dit monument te zeggen, bijvoorbeeld over zijn marathonachtige aspecten. Hier een meer inhoudelijke observatie die eveneens op Feldmans overige late werken van toepassing is. Bijzonder is hoe de componist zijn muzikale bouwstenen inzet, of dat nu melodische motieven, harmonieën of een combinatie van die twee betreft. Die verschijnen in allerlei configuraties, worden herhaald en verdwijnen, om vervolgens later weer op te duiken. En dat steeds herkenbaar maar zelden als exacte kopie van zichzelf. De analogie met levende organismen dringt zich op, een parallel die doorgetrokken kan worden naar het werk als geheel. Ooit antwoordde Feldman op de vraag over hoe zo’n lang werk tot een einde kwam: “It dies of old age.” Toch zou het onjuist zijn te veronderstellen dat zijn werk naar het leven getekend is, al was het maar omdat hij uitspraken hierover vermeed. Beter is het om zijn late composities te zien als grootse constructies van tijd en ruimte, waarin datzelfde leven zich kan vullen met pure muzikale ervaring. Daarin voorziet Feldman met muziek die elk drama of groots muzikaal gebaar vermijdt. Het wonder is nu dat deze onnadrukkelijkheid, in combinatie met andere kwaliteiten, juist de ruimte lijkt te scheppen waarbinnen de individuele luisteraar iets wezenlijks over het leven kan ervaren. Wellicht is dit een verklaring voor de onuitwisbare indruk die Feldmans werk op veel toehoorders maakt.  

concert en kaartverkoop                                                                                                                                   7 april 2019             Muziekgebouw aan ’t IJ, Amsterdam, aanvang 15:00

New Music concerts in Musicon series Durham University, 23 en 24 februari 2019 

Bijna jaarlijks zijn wij te gast in de Musicon series van Durham University, de enige concertreeks in Noord Engeland die in moderne muziek voorziet. Deze editie verzorgen wij er drie programma’s met klein bezette kamermuziek. Centraal daarin staan twee componisten die wij een warm hart toedragen, Alvin Lucier en Aldo Clementi, aangevuld met eveneens voor ons bekende namen als Carola Bauckholt en Pelle Gudmundsen-Holmgreen. Relatief nieuw voor ons is de illustere Italiaanse componist Franco Donatoni, van wie wij onder meer zijn fluisterende Etwas ruhiger im Ausdruck uitvoeren.     

NEW MUSIC Concert 1 – 23 februari 19:30 
Aldo Clementi – Dedica (1998)
Alvin Lucier – In Memoriam Jon Higgins (1984)
Christian Winther-Christensen – Nachtmusik (2010-11)
James Tenney – Spectrum 7 (2001)
Joanna Bailie – Artificial Environments No.1 to 5 (2011)
 
NEW MUSIC Concert 2 – 24 februari 16:00 
Aldo Clementi – Trio (2000)
Alvin Lucier – Nothing is Real (1990)
Cassandra Miller – For Mira (2012)
Bernd Alois Zimmermann – Intercomunicazione (1968)
 
NEW MUSIC Concert 3 – 24 februari 19.30 
Alvin Lucier – December 12^th (2013)
Aldo Clementi – Lamento (2001)
Franco Donatoni – Estratto (1969)
Carola Bauckholt – Klarinettentrio (1993)
Pelle Gudmundsen-Holmgreen – Moments Musicaux  (2006)
Franco Donatoni – Etwas ruhiger im Ausdruck (1968)

Zie voor verdere informatie de site van Musicon series. 

09/10/2018 - Categorieën: Programma Ives Ensemble

Op 3 oktober speelden we het Tweede Strijkkwartet van Morton Feldman in het Muziekgebouw aan ’t IJ in het bijzijn van meer dan 200 mensen. Na afloop verzamelden we reacties, waaronder dit drietal:

“Ik vond Morton Feldmans Tweede Strijkkwartet door het Ives Ensemble fantastisch en ben onder de indruk van de onderneming en studie die het gekost heeft om dat zeldzame concert hier op te voeren. Echt super!”

Valentijn Bijvanck, tentoonstellingsmaker

“Fijn concert: een subtiele, vrije collage van klanken en patronen. De 5 uur vlogen bij mij om. Ik werd steeds wakkerder en bewuster. Ik realiseerde me gaandeweg dat muziek en architectuur in wezen veel gemeen hebben: de balans tussen vrijheid en structuur en tussen traditie en vernieuwing. Als architect heb ik in elk geval veel van dit werk van Feldman geleerd. Dankjewel, Ives Ensemble.”

Bastiaan Gribling, eigenaar Cityscapes Gallery

“Het concert van Morton Feldman’s Tweede Strijkkwartet in het Muziekgebouw was een bijzonder ervaring die ik niet snel zal vergeten. Wat een topprestatie om het publiek vijf uur lang geconcentreerd te laten luisteren en wegdromen tegelijk. De tijd stond even stil.”

Bas van den Broeke, communicatie-adviseur voor kunst & cultuur

09/10/2012 - Categorieën: Uncategorized

Na het NRC Handelsblad en Vrij Nederland schreef dit weekend ook kunstredacteur Erik Voermans van het Parool over ons optreden van morgen, woensdag 3 oktober. Hij roept iedereen op om dan naar het Muziekgebouw te gaan voor de uitvoering van Morton Feldman’s legendarische Tweede Strijkkwartet. Geïnspireerd? Kijk dan op de website van het Muziekgebouw voor meer informatie en kaarten.

02/10/2012 - Categorieën: Artikel

Na het NRC Handelsblad tipt nu ook Vrij Nederland ons concert in het Muziekgebouw aan ’t IJ op woensdag 3 oktober. Met een mooie typering van Morton Feldman’s vijf uur durende Tweede Strijkkwartet:

“Er valt weinig te begrijpen aan dit strijkkwartet. Het heeft kop noch staart, er ontbreekt een duidelijke opbouw, er er gebeurt zelden iets van uitzonderlijk belang. Urenlang verwennen de vier strijkers hun luisteraars met een gestage stroom van aan elkaar verwante klanken. Wie oplet, hoort veel moois. Wie af en toe wegdommelt, heeft ook een fijne avond.”

Kijk voor meer informatie en kaart op de website van het Muziekgebouw.

 

01/10/2012 - Categorieën: Artikel

Zaterdag 14 juli jongstleden speelden de strijkers van het Ives Ensemble – Josje ter Haar, Emma Breedveld, Ruben Sanderse en Job ter Haar – het vijf uur durende Tweede Strijkkwartet van Morton Feldman tijdens de Nacht van Electra in Groningen. Hier een impressie van de spelers.

Het was de eerste van drie uitvoeringen van dit stuk dat zelden wordt gespeeld. Op 3 oktober gaat het nog in het Muziekgebouw aan ’t IJ in Amsterdam en op zondag 9 december in de Stadsgehoorzaal in Leiden. 

We staan even wat langer stil bij de voorbereiding van zo’n stuk, de fysieke ervaring tijdens het spelen en de inhoud ervan. Emma Breedveld was de enige van de vier die het stuk nog helemaal moest instuderen, de andere drie hadden het al meermalen uitgevoerd en op cd gezet.

Een deel van de altvioolpartij

Voorbereiding
We beginnen dus met de technische voorbereiding die vooral door Emma wordt beschreven: er zijn 24 (volledige) repetities geweest, en we begonnen met het stuk 2 x helemaal door te werken. Ik had daarbij veel aan de aantekeningen van Janneke van Prooijen, mijn voorgangster op de 2^e viool. Het stuk is door het kwartet in een eerdere fase helemaal in kaart gebracht, tempi uitgezocht, maatsoorten aangepast en de partijen per speler op maat gemaakt.

Omdat de partituur zo veelomvattend is zou het onmogelijk zijn de hele partituur voor je te hebben, want dan blijf je omslaan. Er bestonden echter geen partijen per instrument, die moesten dus geknipt en geplakt worden, en wel zo, dat er mogelijkheid is om om te slaan. Een heel gepuzzel, want er is nauwelijks een maat rust in die 5 uur.

Er werd dus in eerste instantie veel gepraat en overlegd. Kleine delen werden los van de context gerepeteerd. Vervolgens werden de delen die we speelden steeds langer tot we in twee generale repetities het stuk in twee keer doorspeelden. Twee maal 2,5 uur dus.

Dat instuderen is een soort reis die je met zijn vieren maakt. Je beklimt een enorme berg met zijn allen. Aan het begin kijk je omhoog en voel je het ontzag en de zorg, gaan we het halen? Onderweg krijg je steeds mooiere vergezichten en kan je zo af en toe ontspannen en genieten. Als er weer een uitdaging, een moeilijk deel dat niet lekker ging, overwonnen is, kan je weer lichter verder.

Als je dan uiteindelijk met zijn vieren op de top staat geeft dat een geweldig gevoel.

Fysieke ervaringen 
De fysieke ervaring is voor iedereen anders. Josje en Ruben hebben geen of weinig  fysieke problemen ervaren, niet in de voorbereiding en niet tijdens het concert.

Emma daarentegen kreeg na de langere doorspeelsessies klachten die haar bij een Feldenkreis therapeute brachten, die zeer goed geholpen heeft bij het oplossen ervan.

Na afloop van de Nacht van Electra

Job stelt zichzelf altijd bij het spelen van zo’n stuk de vraag of hij zichzelf nou flink moet uitputten om conditie op te bouwen of moet hij juist zo weinig mogelijk spelen om zichzelf te sparen. Hij heeft deze keer voor het laatste gekozen en dat is hem goed bevallen.

Inhoud 
Het is altijd weer moeilijk om over de inhoud van de composities van Morton Feldman te spreken. Vast staat dat het is opgebouwd uit patronen. Feldman begon het blad in te delen in 3 systemen van 4 balken (het kwartet dus), daarna zette hij de maatstrepen, 9 maten per regel. Binnen dit raster vulde hij de noten en maatsoorten in.

Hij refereert daarbij aan oosterse, met name Turkse en Anatolische tapijten en de manier waarop die gemaakt werden:

De patronen staan vast; de patronen worden echter uit herinnering geweven, hetgeen betekent dat er geen enkele herhaling dezelfde is. Groen wordt blauw zonder aanwijsbare reden.

Tijdens het spelen ga je een andere wereld binnen. In die wereld verschuiven tijd en ruimte. Spelers en luisteraars verliezen een besef van tijd en ruimte. De ruimte dijt uit en krimpt in elkaar.

Zelfs al moet je als speler voortdurend, van begin tot eind, tellen en geconcentreerd blijven, toch gebeurt er ook dan iets met dat besef.

De spelers corrigeren elkaar ongemerkt bij enig verlies van concentratie. Ze zijn zo op elkaar ingespeeld dat dat geen enkele moeite meer kost.

Elmer Schönberger heeft over Feldmans muziek eens gezegd dat hij van muzikale muggen olifantjes maakt. Het is muziek die tot op het bot is uitgekleed.

Het Kwartet: v.l.n.r.: Emma Breedveld, Job ter Haar, Ruben Sanderse, Josje ter Haar

Je zou ook kunnen stellen dat de composities van Feldman het perfecte muzikale antwoord zijn op het abstract expressionisme in de schilderkunst, en dan specifiek de schilderijen van Mark Rothko en Barnett Newman. Het evenwicht tussen abstractie en werkelijkheid is in beide gevallen zo perfect dat de fysiek voelbare leegte overblijft. 

Voor het kwartet zelf is het werken aan zo’n muzikaal wereldwonder (Job) en het spelen ervan een louterende ervaring. Je beleving van muziek verandert totaal en ieder ander stuk wordt, ook al heeft ieder stuk zijn eigen moeilijkheden, gemakkelijker om te spelen en is in ieder geval nooit meer te lang van tijdsduur.

Allemaal kijken ze uit naar de volgende twee concerten in Amsterdam en in Leiden van dit geweldige strijkkwartet van Feldman. De concerten zullen alle drie totaal verschillende ervaringen opleveren, zoals ook ieder oosters tapijt helemaal eigen en autonoom is, ondanks de vastgelegde patronen.

—

Kaarten voor het Tweede Strijkkwartet van Morton Feldman zijn te koop via de kassa van het Muziekgebouw aan ‘t IJ.

01/08/2012 - Categorieën: Blog

Het invloedrijke Amerikaanse muziekmagazine Pitchfork gaf onze opname van Morton Feldmans String Quartet (II) een ongelooflijke 9.5!

“As it happens, this is a terrific performance of a fascinating work that rewards all the time you can give it. (…) Feldman is essential listening.”

Lees hier de recensie:

“In his later years, American composer Morton Feldman wrote long compositions. Really, really long compositions. Piano and String Quartet and For Bunita Marcus each fill an eighty minute CD; For Christian Wolff runs around three hours; For Philip Guston clocks in at over four. Each piece is monolithic, with no interruptions and no movements or other divisions.

The mother of them all, however, is his until-now unrecorded String Quartet II. Hat Hut’s hat[now]ART imprint just released the first recording, performed by members of the Ives Ensemble for a duration of almost five hours. First performed by the Kronos Quartet, the piece runs anywhere between four and (allegedly) six hours, with few rests and no interruptions. Kronos performed it live several times and never recorded it: they cancelled their scheduled final performance for health reasons. David Harrington, violinist and Kronos’ artistic director, said in an interview for the NEA: “The Second Quartet is physically so demanding… I think marathon runners must go through the same thing we do when we play The Second Quartet… you go in and out of feeling your body is going to break. Even right now when I’m thinking of The Second Quartet I have a shooting pain in my back.”

Feldman fans have been waiting for a recording of String Quartet II since Feldman wrote it eighteen years ago. Even if the Ives Ensemble blew it, this record would be a milestone. As it happens, this is a terrific performance of a fascinating work that rewards all the time you can give it.

Anyone who hasn’t heard a Feldman piece may wonder how the time passes. The short answer is that it doesn’t. One of Feldman’s agendas was to turn time into space: to make time feel not like a line, but like a landscape that the listener has dropped into. The pieces hardly begin and don’t seem to end. He uses only a few themes, but as he repeats a phrase or motif, he alters it by changing the time signature or the dynamics in subtle but discernable ways. Rather than repetitive, the simplest elements become engrossing. With that construction, the size of the works gives them mass. During For Philip Guston, a phrase may slowly repeat until it’s heavy and unmovable, like a boulder settling on the floor of the ocean. This superficially sounds like a “deep listening” exercise, but unlike ambient music, there’s no slack: Feldman’s excruciating detail and strict control make the works mentally engaging, refusing to allow a passive audience. It doesn’t become the background; it becomes the air you’re breathing.

Though it’s his longest, String Quartet II is one of Feldman’s most dynamic and aggressive works. The strings jump between themes, play occasional flurries of notes, and produce a more grinding and aggressive sound than on, say, the serene and austere Piano and String Quartet. In the first 2xBD hours the music ranges from barely audible to enraged. A set of themes is reworked and revisited; they’re so short that they seem more like gestures, until you’ve heard them so many times that they become melodies. Progress is only experienced measure by measure before the piece changes direction again. By the third disc it calms down: sections last longer and sound more subdued, and some of them are outright pretty. Feldman even throws in a brief pizzicato cello part that’s almost funky. The last disc doesn’t offer a sharp ending. There’s a slow trailing off that again suggests it’s not done; we’re just leaving it behind.

Having never heard the piece in concert, I can’t compare this debut recording to any other performance. The Ives Ensemble’s playing is just short of academic, but appropriate for this piece. Feldman specifies many tonal colors that the musicians go to pains to reproduce accurately and engagingly. And they don’t show the fatigue you might expect at the end— they’ve performed this in concert a few times, and may be “in shape,” but I’m also not sure how (or in how many pieces) they recorded it.

Hat[now]ART published String Quartet II in an edition of only 3,000 copies, which is like locking people out of museums (but which might meet demand). That’s unfortunate: Feldman is essential listening. New listeners might start with shorter works, like Kronos’ Piano and String Quartet or the New Albion edition of Rothko Chapel, but everyone should have a chance to confront this thing at least once.”

Bron: Pitchfork

24/10/2011 - Categorieën: Recensie