Een interview met beeldend kunstenaar Madelon Hooykaas, waarvan zondag werk te zien is tijdens een concert van het Ives Ensemble in De Duif, over haar ontmoeting met John Cage, de samenwerking met componisten en de talloze (video)kunstprojecten die ze sinds 1972 met Elsa Stansfield en over de hele wereld realiseerde. 

Zondag 25 maart spelen we muziek van de Britse componist Laurence Crane in De Duif. Tussen de twee muziekstukken door laten we videowerk zien van het Schots/Nederlandse kunstenaarsduo Stansfield/Hooykaas. Vanaf de vroege jaren zeventig experimenteerden Elsa Stansfield (Glasgow, 1945) en Madelon Hooykaas (Maartensdijk, 1942) met het (toen) nieuwe medium video en met film, geluidskunst en installaties rondom thema’s als het menselijk tijdsbesef, vergankelijkheid en de harmonie tussen mens en natuur.

Hun werk was te zien in binnen- en buitenland, van het Stedelijk Museum en het Nederlands Instituut voor Mediakunst (NIMk) tot het MoMA in New York en de Documenta (1987) in Kassel en op tal van biennales en festivals. In 2004 overleed Elsa Stansfield op 59-jarige leeftijd. Sindsdien bleef Madelon Hooykaas onder de naam Stansfield/Hooykaas doorwerken aan een indrukwekkend oeuvre. Kortgeleden maakte ze de keuze om alleen onder haar eigen naam verder te gaan.

Madelon Hooykaas

Michiel van Iersel  Hoe ben je in contact gekomen met het Ives Ensemble?

Madelon Hooykaas  Ik kende het ensemble al langer en heb ze eerder ook al horen spelen in de Slewe Gallery in Amsterdam. Tijdens een tentoonstelling in de Ketelfactory in Schiedam in 2011 ontmoette ik John Snijders, de artistiek leider en pianist van het ensemble. Daarnaast kende ik Anneke Oele, zakelijk directeur, al uit de kunstwereld.

MI  Wat is je relatie met klassieke muziek?

MH  Mijn hele leven luister ik al naar eigentijdse gecomponeerde muziek, van Morton Feldman en John Cage bijvoorbeeld. Ik heb John Cage ook ontmoet en de Rothko Chapel (waar Morton Feldman het gelijknamige stuk voor componeerde) in Houston bezocht. Ook hebben Elsa en ik samengewerkt met componisten als Frances-Marie Uitti, Ab Baars en Louis Andriessen. Het spel met tijdsbesef in de muziek van Feldman komt ook terug in ons werk en Oosterse (o.a. Japanse) muziek(instrumenten) is ook een terugkerend element. Ik zou de muziek van het Ives Ensemble trouwens niet klassiek willen noemen, maar hedendaags. 

MI  Kende je de muziek van Laurence Crane al, voordat we je benaderden om je werk te laten zien naast zijn muziek?

MH  Eerlijk gezegd niet, dus ik ben heel benieuwd naar het concert.

MI  Kan je iets vertellen over Video Void, het werk dat te zien zal zijn?

MH  We maakten het in London in 1980, waar Elsa en ik veel werkten in die tijd. Je ziet video- en filmbeelden die we opnamen in een tunnel die onder de Thames loopt. Een jaar daarvoor maakten we ook al twee werken rondom de Thames, Tidal Flow en Transitions (beide uit 1979), die over het verglijden van de tijd en de vorming van onze perceptie gaan. Met Video Void borduurden we voort op die thema’s, maar in plaats van de rivier zie je een stroom auto’s die door de tunnel gaat en de ronddraaiende ventilator die voor de luchtverversing zorgt en samen hetzelfde visuele effect opleveren als het stromende water in de andere werken.

MI  Hoe belangrijk is muziek of geluid in het werk?

MH  Het werk begon als soundtrack, die Elsa in ons atelier in Oost-Londen maakte. Het bestaat o.a. uit geluiden die in de tunnel zijn opgenomen. De beelden kwamen later. De lengte van de soundtrack werd bepaald door de tijdsduur van het lopen door de tunnel en dit werd ook de lengte van de video. Het geluid van de roterende ventilator zorgt voor een hoorbare cadans, die invloed heeft op de beelden en hoe je die als kijker ervaart.

MI  In hoeverre is Video Void typisch of juist afwijkend voor jullie werk(wijze)?

MH  In veel werken leggen we een directe (visuele) relatie met de natuur om ons heen, maar in Video Void ontbreekt ieder spoor van natuur of menselijk leven. In die zin is het afwijkend, maar door de traagheid van de beelden en de cadans in het geluid refereert het werk ook aan de menselijke ademhaling of hartslag. Door de ogen van mensen wordt een artificiële omgeving, zoals een tunnel, weer onderdeel van een groter geheel.

Beeld uit Video Void (1980)

MI  Wat vindt je ervan dat het werk te zien is in De Duif, een kerk?

MH  Ik vind het goed en spannend. Het werk is lang niet te zien geweest. Begin jaren tachtig werden we gevraagd om het tijdens de Biënnale van Sydney in Australië te laten zien. En we hebben het ook als installatie getoond in The Kitchen in New York. Daar was de video een paar keer achter elkaar te zien. In de Duif ziet het publiek het hele werk in één keer, wat ik prima vind.

MI  Als mensen na het zien van Video Void zich verder willen verdiepen in jullie werk, wat zou je dan aanraden?

MH  Ze zouden bijvoorbeeld naar The Force Behind its Movement uit 1984 kunnen kijken.

MI  Waar ben je nu mee bezig, welke projecten werk je aan?

MH  In september opent een tentoonstelling met drie nieuwe werken in Japanmuseum het SieboldHuis in Leiden. Voor een van de werken baseer ik me op de nucleaire ramp in Fukushima als gevolg van de zeebeving voor de kust van Japan en de daarop volgende tsunami van 11 maart 2011. 

–

Het concert in De Duif op zondag 25 maart begint om 16:00 uur. Kaarten zijn verkrijgbaar aan de deur en kosten 5 Euro. Madelon Hooykaas is aanwezig en vertelt over haar werk. De getoonde film, Video Void, is afkomstig uit de collectie van het Nederlands Instituut voor Mediakunst, partner van de concertreeks in De Duif.

23/03/2012 - Categorieën: Uncategorized

Op zondag 26 februari spelen we voor de tweede keer in de beroemde kerk De Duif in Amsterdam. Met deze keer twee werken van John Cage: Music for five en Atlas Eclipticalis.

Dat laatste werk, gebaseerd op een sterrenkaart uit de jaren vijftig (lees meer over het stuk hieronder), vormde de inspiratie voor een tweetal adembenemende films die we voorafgaand aan en na afloop van het concert laten zien. Beide werken zijn gemaakt door het Britse kunstenaarsduo Semiconductor en komen uit de collectie van het Nederlands Instituut voor Mediakunst (NIMk).

Ruth Jarman en Joseph Gerhardt

Het uit Brighton afkomstige duo (Ruth Jarman en Joseph Gerhardt) maakt sinds 1997 een mix van avontuurlijke videokunst en elektronische soundtracks die uitdrukking geven aan hun obsessie voor landschappen, architectuur, geologie, aardrijkskunde, artificiële intelligentie en de chaostheorie.

De kunstenaars zijn geïnteresseerd in onzichtbare wetenschappelijke verschijnselen – in hun werk maken ze veel van dit soort processen, zoals bijvoorbeeld geluidsgolven en magnetisme, zichtbaar. Hun unieke manier van werken werd bekroond met prestigieuze prijzen en beurzen. 

Het duo verbleef als artists in residence op het NASA Space Science Laboratory in UC Berkeley, Californië. Daar maakten ze gretig gebruik van de mogelijkheid om onderzoek te doen naar het videoarchief, waarin ze prachtige beelden vonden van het oppervlak van de zon en van het heelal.

De films Black Rain (2009) en Brilliant Noise (2006) zijn beide een resultaat van deze vruchtbare onderzoeksperiode.

Stilstaand beeld uit Black Rain

Voor Black Rain (2009, 3:02 min.) gebruikten ze beelden van de tweelingsatelliet STEREO van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA. De twee vrijwel identieke sondes werden in 2006 gelanceerd vanaf Cape Canaveral in de Verenigde Staten en werden in een baan om de zon worden gebracht, vanwaar ze op ruime afstand van elkaar dezelfde plekken op de zon fotograferen. 

Voor het eerst kunnen wetenschappers zowel de voor- als de achterkant van de zon zien en dit in drie dimensies! Via de beelden en onderzoeksgegevens hoopt men meer inzicht te krijgen in de werking van magnetische stormen om daarmee beter het ruimteweer te kunnen voorspellen voor luchtvaart- en elektriciteitsmaatschappijen, satellietoperatoren, etc. Ook voor missies naar andere planeten is deze informatie van belang.

Kijkend naar de film ben je getuige van de zonnewind, passerende planeten en kometen die om de zon cirkelen tegen een achtergrond van miljoenen sterren in dit deel van de melkweg. Door onbewerkte beelden te gebruiken, tegenover de gekleurde en gladgestreken persbeelden van NASA, laten de kunstenaars het heelal zien als een onherbergzame ruimte waar ieder spoor van menselijk leven ontbreekt. Maar juist door de beelden ongepolijst te laten, lijken de sterren binnen handbereik te komen.

Stilstaand beeld uit Brilliant Noise

Brilliant Noise (2006, 5:55 min) toont gruizige foto’s van het oppervlak van de zon die zijn samengevoegd tot een bewegend beeld. Anders dan de stereotype gele bal die wij ons meestal voorstellen, wordt in Brilliant Noise de zon getoond als een constellatie van krachtvelden, stromingen en energiebanen. Destructie en creatie komen samen. De witte beeldruis (brilliant noise) is het gevolg van de kosmische straling die de cameraopnamen vanuit de satelliet verstoort.

De quasi abstracte zwart-witbeelden zijn verklankt via minimale elektronicacomposities van gerenommeerde experimentele artiesten als Cristian Vogel, Antenna Farm en Max Richter. De geluiden lijken direct uit het binnenste van de zon op te borrelen om sissend en knisperend te vervliegen in de kolkende zonnewinden.

Het concert met muziek van John Cage en de twee werken van Semiconductor, voorafgegaan door een korte introductie, vindt plaats op zondag 26 februari van 16:00 tot 18:00 uur in De Duif aan de Prinsengracht 754 in Amsterdam. Entree is slechts 5 Euro, te betalen aan de deur. 

22/02/2012 - Categorieën: Uncategorized

For Bunita Marcus (75’) (1985)
Morton Feldman (1926 – 1987)
John Snijders – Piano

Bunita Marcus leerde Feldman in 1976 kennen als compositiestudente in Buffalo, waarna ze negen jaar lang een verhouding hadden.

E-volved Cultures
2005 – 2012 
Driessens & Verstappen
(met dank aan Galerie VOUS ETES ICI)

Het organische groeiproces in het werk van Driessens & Verstappen doet denken aan de klankevolutie en kleine versnellingen en vervormingen in de muziek van Feldman. Sacha Bronwasser van de Volkskrant beschreef het werk als een “digitale beeld-kweekvijver”, “(de kunstenaars) laden een paar eenvoudige gegevens in de computer en laten die vervolgens volgens een evolutieprincipe groeien. De sterkste data overleven de anderen, groeien door en vermenigvuldigen zich. Dat leidt tot een projectie van schimmelachtige structuren, die er natuurlijk en tegelijk heel kunstmatig uit zien.”

Het Ives Ensemble speelt de beste moderne kamermuziek in de meest pure vorm in Amsterdam en ver daarbuiten. Met de eigenzinnige Amerikaanse componist Charles Ives als naamgever zoekt het ensemble steeds naar nieuwe klanken. Met één been in de 20e eeuw, één been in de 21e eeuw en met ogen en oren gericht op de 22e eeuw speelt het ensemble muziek voor de toekomst.

In 2012 speelt het Ives Ensemble op zes zondagen muziek van belangrijke naoorlogse componisten in de prachtige kerk De Duif in Amsterdam. Bij ieder concert is (media)kunst van gerenommeerde hedendaagse kunstenaars te zien uit de collectie van het Nederlands Instituut voor Mediakunst. Het volgende concert in deze reeks in De Duif is op zondag 26 februari met muziek van John Cage.

Partners: Nederlands Instituut voor Mediakunst, Non-fiction, Stadsherstel Amsterdam N.V.

22/01/2012 - Categorieën: Uncategorized