Actueel

Louis Andriessen draagt zijn muziek op aan Charles Ives

Op zondag 19 januari spelen we de hele dag muziek van onze naamgever, Charles Ives, in het Muziekgebouw aan ’t IJ. Speciale gast tijdens die dag is componist Louis Andriessen, die in gesprek gaat met Tracy Metz (journalist en directeur van het John Adams Institute) over de betekenis van Ives’ muziek en de invloed die het heeft gehad op zijn eigen werk. Hij droeg zelfs een compositie op aan Ives.

Louis AndriessenLouis Andriessen te gast bij TV-programma De Wereld Draait Door.

Zijn compositie Anachronie I (uit 1966-67), een stuk voor orkest waarin hij verschillende compositietechnieken en soorten (pop)muziek verwerkte, heeft Andriessen opgedragen aan Charles Ives.

Volgens hem was zijn Amerikaanse collega, die werd geboren in 1874:

“the first composer for whom musical style was not synonymous with personality” en “one of the few composers who found music more interesting than himself.”

In de aantekeningen die hij bij de compositie maakte benadrukt Andriessen de belangrijke rol die Ives speelde voor de ontwikkeling van klassieke muziek door o.a. verschillende muziekstijlen te mengen, zonder er een karikatuur van te maken:

“He wrote twelve tone music long before Schoenberg, breaking the laws which Schoenberg had yet to formulate. Unfamiliar with the European tradition of elitist music, he made use of brass bands, choirs and popular hymns without caricaturing them, as rich musical sources in a totality of musical events for the first musical reality in the history of music.”

Helaas kunnen we op deze plek de betreffende muziek van Louis Andriessen niet laten horen, maar tijdens de Ives-marathon op 19 januari is dat zeker wel mogelijk.

Klik hier voor het volledige programma van de Ives-marathon en voor kaarten.

Louis Andriessen op bezoek tijdens een repetitie van het Ives Ensemble

Drie ensembles spelen samen Adriaansz

Op dinsdag 17 april spelen we om 20:15 uur in Felix Meritis in Amsterdam. Naast een sonate van Wolgang Amadeus Mozart en een bijzondere muzikale mix van Clarence Barlow, spelen we samen met Van Swieten Society en het Asko Kamerkoor een compositie van Peter Adriaansz. Hier lees je alvast iets meer over deze Nederlandse componist.

Peter Adriaansz werd in 1966 in Seattle geboren en studeerde compositie aan de conservatoria van Den Haag en Rotterdam, alwaar hij onder meer les had van Louis Andriessen, Brian Ferneyhough en Peter-Jan Wagemans. In 1994 voltooide hij zijn studie met onderscheiding. Sinds 1993 werkt Adriaansz als freelance componist en heeft in de tussentijd vele opdrachten en uitvoeringen van ensembles, Festivals en individuele musici van over de wereld mogen ontvangen, alsmede verzoeken tot het schrijven van werken voor meer ongebruikelijke bezettingen voor speciale projecten.

Zijn werken worden inmiddels met grote regelmaat wereldwijd uitgevoerd en hebben op vele nationale en internationale podia gestaan, van het Holland Festival tot Huddersfield en van Tashkent tot Toronto. Adriaansz’ muziek kenmerkt zich door een systematische, op onderzoek gerichte attitude waarin klank, vorm en hoorbare wiskunde tot de voornaamste ingrediënten behoren.

In recente jaren valt ook een toenemende interesse in flexibiliteit, variabele vormen en – vooral – microtonale reflectie in zijn werk waar te nemen. Deze laatste interesse leidde onder andere tot een aantal grootschalige composities voor versterkte ensembles, werken voor orkest en stemmen, twee grootschalige series over ruimtelijke harmonie en micro-acoustica en vele (electro-) akoestische werken voor incidentele opdrachten.

Verscheidene van zijn werken werden ook voor diverse prijzen genomineerd, zoals Chant Ascendant, voor het Internationale Gaudeamus Concours 1994 en Waves 5-7 en het orkestwerk Verdichtingen, in 2009 en 2010 respectievelijk genomineerd voor de Toonzetters Prijs. In 2010 werd zijn solo CD Waves uitgebracht door ensemble Klang en zowel nationaal als internationaal met veel perswaardering ontvangen. Adriaansz is tevens sinds 1998 artistiek leider van Slagwerk Den Haag.

Adriaansz zei over zijn eigen werk:

“In mijn geval berust het werken met microtonen daarom niet op een streven naar puristische stemming of op een verlangen om onze tonale systemen uit te breiden. Het uitgangspunt is een fascinatie voor de akoestische eigenschappen van klank, zowel in ijle als in dichtere klankmedia. Waar geluid in ijlere texturen tot exquise geluidsrimpelingen kan leiden – alsof licht kortstondig door een diamant wordt weerkaatst – zo kunnen dichtere texturen geheel uit zichzelf harmonie opwekken. Dit vormt dan ook de grondslag voor mijn gebruik van microtonaliteit.”

Zie hier een opname van de uitvoering van Adriaansz’ 9 through 99 tijdens de Bang on a Can-marathon in het Mass MoCA museum in de Verenigde Staten.

Kijk voor meer informatie en voor kaarten voor het concert op de website van Felix Meritis.

Madelon Hooykaas: “Ik heb Cage ontmoet”

Een interview met beeldend kunstenaar Madelon Hooykaas, waarvan zondag werk te zien is tijdens een concert van het Ives Ensemble in De Duif, over haar ontmoeting met John Cage, de samenwerking met componisten en de talloze (video)kunstprojecten die ze sinds 1972 met Elsa Stansfield en over de hele wereld realiseerde. 

Zondag 25 maart spelen we muziek van de Britse componist Laurence Crane in De Duif. Tussen de twee muziekstukken door laten we videowerk zien van het Schots/Nederlandse kunstenaarsduo Stansfield/Hooykaas. Vanaf de vroege jaren zeventig experimenteerden Elsa Stansfield (Glasgow, 1945) en Madelon Hooykaas (Maartensdijk, 1942) met het (toen) nieuwe medium video en met film, geluidskunst en installaties rondom thema’s als het menselijk tijdsbesef, vergankelijkheid en de harmonie tussen mens en natuur.

Hun werk was te zien in binnen- en buitenland, van het Stedelijk Museum en het Nederlands Instituut voor Mediakunst (NIMk) tot het MoMA in New York en de Documenta (1987) in Kassel en op tal van biennales en festivals. In 2004 overleed Elsa Stansfield op 59-jarige leeftijd. Sindsdien bleef Madelon Hooykaas onder de naam Stansfield/Hooykaas doorwerken aan een indrukwekkend oeuvre. Kortgeleden maakte ze de keuze om alleen onder haar eigen naam verder te gaan.

Madelon Hooykaas


Michiel van Iersel  Hoe ben je in contact gekomen met het Ives Ensemble?

Madelon Hooykaas  Ik kende het ensemble al langer en heb ze eerder ook al horen spelen in de Slewe Gallery in Amsterdam. Tijdens een tentoonstelling in de Ketelfactory in Schiedam in 2011 ontmoette ik John Snijders, de artistiek leider en pianist van het ensemble. Daarnaast kende ik Anneke Oele, zakelijk directeur, al uit de kunstwereld.

MI  Wat is je relatie met klassieke muziek?

MH  Mijn hele leven luister ik al naar eigentijdse gecomponeerde muziek, van Morton Feldman en John Cage bijvoorbeeld. Ik heb John Cage ook ontmoet en de Rothko Chapel (waar Morton Feldman het gelijknamige stuk voor componeerde) in Houston bezocht. Ook hebben Elsa en ik samengewerkt met componisten als Frances-Marie Uitti, Ab Baars en Louis Andriessen. Het spel met tijdsbesef in de muziek van Feldman komt ook terug in ons werk en Oosterse (o.a. Japanse) muziek(instrumenten) is ook een terugkerend element. Ik zou de muziek van het Ives Ensemble trouwens niet klassiek willen noemen, maar hedendaags. 

MI  Kende je de muziek van Laurence Crane al, voordat we je benaderden om je werk te laten zien naast zijn muziek?

MH  Eerlijk gezegd niet, dus ik ben heel benieuwd naar het concert.

MI  Kan je iets vertellen over Video Void, het werk dat te zien zal zijn?

MH  We maakten het in London in 1980, waar Elsa en ik veel werkten in die tijd. Je ziet video- en filmbeelden die we opnamen in een tunnel die onder de Thames loopt. Een jaar daarvoor maakten we ook al twee werken rondom de Thames, Tidal Flow en Transitions (beide uit 1979), die over het verglijden van de tijd en de vorming van onze perceptie gaan. Met Video Void borduurden we voort op die thema’s, maar in plaats van de rivier zie je een stroom auto’s die door de tunnel gaat en de ronddraaiende ventilator die voor de luchtverversing zorgt en samen hetzelfde visuele effect opleveren als het stromende water in de andere werken.

MI  Hoe belangrijk is muziek of geluid in het werk?

MH  Het werk begon als soundtrack, die Elsa in ons atelier in Oost-Londen maakte. Het bestaat o.a. uit geluiden die in de tunnel zijn opgenomen. De beelden kwamen later. De lengte van de soundtrack werd bepaald door de tijdsduur van het lopen door de tunnel en dit werd ook de lengte van de video. Het geluid van de roterende ventilator zorgt voor een hoorbare cadans, die invloed heeft op de beelden en hoe je die als kijker ervaart.

MI  In hoeverre is Video Void typisch of juist afwijkend voor jullie werk(wijze)?

MH  In veel werken leggen we een directe (visuele) relatie met de natuur om ons heen, maar in Video Void ontbreekt ieder spoor van natuur of menselijk leven. In die zin is het afwijkend, maar door de traagheid van de beelden en de cadans in het geluid refereert het werk ook aan de menselijke ademhaling of hartslag. Door de ogen van mensen wordt een artificiële omgeving, zoals een tunnel, weer onderdeel van een groter geheel.

Beeld uit Video Void (1980)


MI  Wat vindt je ervan dat het werk te zien is in De Duif, een kerk?

MH  Ik vind het goed en spannend. Het werk is lang niet te zien geweest. Begin jaren tachtig werden we gevraagd om het tijdens de Biënnale van Sydney in Australië te laten zien. En we hebben het ook als installatie getoond in The Kitchen in New York. Daar was de video een paar keer achter elkaar te zien. In de Duif ziet het publiek het hele werk in één keer, wat ik prima vind.

MI  Als mensen na het zien van Video Void zich verder willen verdiepen in jullie werk, wat zou je dan aanraden?

MH  Ze zouden bijvoorbeeld naar The Force Behind its Movement uit 1984 kunnen kijken.

MI  Waar ben je nu mee bezig, welke projecten werk je aan?

MH  In september opent een tentoonstelling met drie nieuwe werken in Japanmuseum het SieboldHuis in Leiden. Voor een van de werken baseer ik me op de nucleaire ramp in Fukushima als gevolg van de zeebeving voor de kust van Japan en de daarop volgende tsunami van 11 maart 2011. 

Het concert in De Duif op zondag 25 maart begint om 16:00 uur. Kaarten zijn verkrijgbaar aan de deur en kosten 5 Euro. Madelon Hooykaas is aanwezig en vertelt over haar werk. De getoonde film, Video Void, is afkomstig uit de collectie van het Nederlands Instituut voor Mediakunst, partner van de concertreeks in De Duif.

Hoe klinkt het kunstwerk? #5 – Werken van Paul Klee

Tijdens het concert ‘Hoe klink het kunstwerk?’ op 14 december in het Muziekgebouw presenteren we o.a. de Nederlandse premiere van het stuk A Leaf from the Book of Cities – Cooling in a Garden of the Torrid Zone (2006) van David Young.

David Young (foto: © Daisy Noyes)

Als componist houdt hij zich vooral bezig met de relatie tussen beeld en geluid, en gebruikt vaak miniatuurvormen in onconventionele omstandigheden. Zijn werk werd omschreven als ‘muzikale origami’, ‘toegankelijk, maar ook op een prettige manier abstract’ en ‘rustig vastbesloten zichzelf te zijn – een klinkend equivalent van het zien van een hele wereld in een zandkorrel’.

Klik hier om de geheimzinnige muziek van David Young te beluisteren die hij maakte bij een experimentele film van Louise Curham.

Detail van bladmuziek van Aphis 36 van David Young uit 1994 (links) en Ein Blatt aus dem Städtebuch van Paul Klee uit 1928 (rechts, in het bezit van de Öffentliche Kunstsammlung Basel)

Met de titel van het stuk dat we in het Muziekgebouw spelen verwijst Young letterlijk naar twee gelijknamige tekeningen van de Duits/Zwitserse expressionistische kunstschilder Paul Klee, die in zijn werk uitdrukking wilde geven aan het onderbewuste en de menselijke fantasie. Hij gebruikte veel verwijzingen naar dromen, muziek, poëzie en mythologie.

Als je de bladmuziek van het werk van David Young goed bekijkt, zie je er een zekere chaos in. Op een bepaalde manier net zo chaotisch als het werk van Paul Klee, die in zijn schilderijen allerlei thema’s gebruikte zoals landschap, dieren, mythologie en abstrakte vormen. In zijn persoonlijke stijl uit hij de drang het onderbewuste en de fantasie te laten zien. Dit resulteert hier in een chaotische film die iedere keer dat hij gezien wordt meer van zichzelf toont.

Kijk hier voor meer informatie en kaarten voor het concert op 14 december via de website van het Muziekgebouw aan ‘t IJ.

Voorafgaand aan het concert om 19:30 uur is er een inleiding door studenten van de HKU over hun verbeelding van de muziekstukken. Na afloop van het concert vindt in op het foyerdek een gesprek plaats tussen John Snijders en componisten Fabio Nieder en Louis Andriessen. Gesprekleider is muziekjournalist Roeland Hazendonk.

Hoe klinkt het kunstwerk? Deze woensdag in het Muziekgebouw aan ’t IJ

Hoe klinkt het kunstwerk?
14 december 2011 / 20.15 uur
Muziekgebouw aan ’t IJ, Amsterdam

Programma:

Wolfgang Rihm (1952) / Kolchis (1991) voor slagwerk, piano, harp, cello en contrabas

Morton Feldman (1926-1987) / Spring of Chosroes (1977) voor viool en piano

Louis Andriessen (1939) / Tuin van Eros (2002) voor 2 violen, altviool en cello

David Young (1969) / A Leaf from the Book of Cities Cooling in a Garden of the Torrid Zone (2006) (Nederlandse première) voor klarinet, tuba, slagwerk, piano, viool, altviool en cello

Andrew Toovey (1964) / Ja, Ja, Ja, Ja, Ja, Nee, Nee, Nee, Nee, Nee (1991) voor basklarinet, tuba, piano, 2 violen, altviool, cello en contrabas

Fabio Nieder (1957) Sogno 10 lunedì gennaio 1892 in una casa molte gente musiche son entrato a casa (2005) (Nederlandse première) voor DJ-slagwerker, piano, viool, altviool en cell

Om 18:30 is er de mogelijkheid om een speciale maaltijd te delen met leden van het ensemble. Voor slechts 10 euro serveert het nieuwe restaurant Zouthaven een heerlijke caprese salade met brood en wijn (of een andere consumptie naar keuze).

Voorafgaand aan het concert om 19:15 uur is er een inleiding door de studenten KMT van de HKU over hun visuele verklanking van de werken. Na afloop van het concert vindt in op het foyerdek een gesprek plaats tussen John Snijders en componisten Fabio Nieder en Louis Andriessen. Gespreksleider is muziekjournalist Roeland Hazendonk.

Let op: als u zich aanmeldt op Facebook komt u in aanmerking voor korting op het concert. Ga naar onze concertpagina en en geef aan dat u komt. U betaalt dan slechts 15 ipv 26 euro.

We hopen u allen morgen in het Muziekgebouw te zien!

Hoe klinkt het kunstwerk? #3 – Tuin van Eros

Tijdens het concert ‘Hoe klink het kunstwerk?’ op 14 december in het Muziekgebouw spelen we o.a. het stuk Tuin van Eros van Louis Andriessen (1939). De Nederlandse componist beschreef dit werk als volgt:

Tuin van Eros is gebaseerd op een ongewoon, misschien wel geheel verkeerd idee voor een strijkkwartet: een werk voor soloviool, begeleid door drie strijkinstrumenten.

Tijdens het componeren realiseerde ik me dat dit idee niet zo ver verwijderd was van de bakermat van het strijkkwartet: de vroege kwartetten van Haydn. Het stuk klinkt echter niet als Haydn.

De titel komt van een lang en mooi liefdesgedicht in vijftig kwatrijnen geschreven in 1934 door Jan Engelman. In de muziek volg ik het gevoel van het gedicht nogal los, maar de structuur van het gedicht zeer streng: het stuk heeft net zoveel tellen als het gedicht 

lettergrepen. Het werk duurt 12 minuten en is geschreven voor het Arditti Quartet, ter nagedachtenis aan mijn broer Jurriaan. 

Louis Andriessen (tweede van links) op bezoek tijdens een repetitie van het Ives Ensemble

Losse seksuele moraal?

Het dichtstuk Tuin van Eros van Jan Engelman verscheen voor het eerst in 1932. De katholieke dichter had toen al naam gemaakt. Engelman was zowel om zijn opvattingen en gedichten als vanwege zijn persoonlijke leven omstreden in het literaire leven van vóór de Tweede Wereldoorlog. Hij zou een losse seksuele moraal erop nahouden, hoewel hij zich hierover nooit expliciet heeft uitgelaten.

 

Jan Engelman (links) en een vroege druk van de dichtbundel ‘Tuin van Eros’ (rechts)

In zijn gedichten (waaronder de bundel Tuin van Eros) zijn in elk geval veel “erotische” elementen terug te vinden, zoals in het gedicht Zacht branden, of in een fragment als:

O bleeke heup, op bed gevonden

als horizon en heuvelkam,

o borsten, zachter neergewonden

dan donzen vogels, vleugellam –

De regel “haar schoot geurde wild als zoo menig uur” schoot enkele katholieke critici in het verkeerde keelgat. Dit verhinderde overigens niet dat Engelman vanwege deze bundel, die in een beperkte oplage voor een klein publiek was verschenen, in 1934 de Mei-prijs voor de Nederlandse letterkunde kreeg. 

Het volledige gedicht is te lezen via de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren.

» Tuin van Eros van Louis Andriessen is ook te beluisteren via YouTube (klik).

Handschrift van het gedicht ‘Vera Janacopoulos’ uit de ‘Tuin van Eros’ uit de collectie van de Koninklijke Bibliotheek.

Kijk hier voor meer informatie en kaarten voor het concert op 14 december via de website van het Muziekgebouw aan ‘t IJ.

14 december: Muziekgebouw aan ’t IJ

Hoe klinkt het kunstwerk?

WO 14 DECEMBER 2011 / 20:15 / GROTE ZAAL / MUZIEKGEBOUW AAN ‘T IJ

Door alle eeuwen heen hebben componisten werk geschreven dat is gebaseerd op andere kunstwerken. Niet alleen literatuur maar ook schilderkunst blijkt een dankbare bron van inspiratie. Het Ives Ensemble laat in dit programma horen hoe de werken van dichters, beeldhouwers, schilders en andere kunstenaars direct leiden tot composities.

De werken van Rihm, Feldman, Andriessen en anderen op dit programma zijn uiteenlopend en bijzonder. Net als de sculpturen, gedichten, tapijten, performances en schilderijen die de directe aanleiding voor hun ontstaan zijn geweest.

Zo baseerde Andrew Toovey zijn stuk op de performance Ja, Ja, Ja, Ja, Ja, Nee, Nee, Nee, Nee, Nee van Joseph Beuys.

Wolfgan Rihm schreef zijn compositie met een sculptuur van Kurt Kocherscheidt in gedachten.

PROGRAMMA

Wolfgang Rihm – Kolchis

Morton Feldman – Spring of Chosroes 

Louis Andriessen – Tuin van Eros 

David Young – A Leaf from the Book of Cities – Cooling in a Garden of the Torrid Zone (Nederlandse première) 

Andrew Toovey – Ja, Ja, Ja, Ja, Ja, Nee, Nee, Nee, Nee, Nee 

Fabio Nieder – Sogno 10 lunedì gennaio 1892 in una casa molte gente musiche son entrato a casa (Nederlandse première) 

Met medewerking van studenten van de afdeling Kunst, Media en Technologie van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU).

Klik hier voor het Facebook-event

Joseph Beuys

Maak kennis met de musici: Rik

Vijf vragen aan leden van het Ives Ensemble ter kennismaking. Deze keer: Rik Andriessen

Wat is je eerste herinnering aan muziek?

Het zullen de liedjes geweest zijn die mijn moeder voor mij zong. Kinderliedjes, maar ook die van Annie MG Schmidt/Harrie Bannink en de Leidse Sleuteltjes herinner ik me. Verder zie ik mij iets ouder driftig naast de grammofoon meedirigeren met het vioolconcert van Mendelssohn. En lopend op straat in de voorjaarszon, songs neuriënd die ik stiekem op de radio gehoord had, van de Who en de Small Faces.

Welk(e) instrument(en) bespeel je?

Dwarsfluiten, in alle maten.

Welk stuk of welke componist speel je het liefst?

Ik ben gefascineerd door wat Louis Andriessen ‘goede noten’ noemt. Muziek die werelden opent, authentiek, veellagig en zonder teveel poespas of rimram. Die is er in talloze verschijningsvormen. Het zoeken, vinden of zomaar tegenkomen daarvan – dat laatste maakt de ervaring soms nog indringender – blijkt een ding in mijn leven. Dan het spelen: onvoorwaardelijke liefde voor mijn instrument heb ik niet. En het spelen om het spelen heeft ook niet mijn grootste belangstelling. Bijzonder wordt het als je goede noten een stem kan geven: een proces van inspiratie, denken, het je voor zover als mogelijk eigen maken en uiteindelijk in klank vormgeven.

Wat is er leuk aan het spelen in het Ives Ensemble?

Precies dat laatste.

Waar lig je wakker van?

Ik slaap over het algemeen goed, maar bij ‘grote zaken des levens’ word ik wel eens heel vroeg wakker.