Amerikaanse postzegel uit 1997 met de afbeelding van Charles Ives
Op zondag 19 november spelen we de hele dag (klik hier voor kaarten) muziek van de eigenzinnige naamgever van het Ives Ensemble, Charles Ives. Maar wie was deze Amerikaanse componist eigenlijk? En hoe belangrijk is was en is hij voor het ensemble? (meer…)
In 2012 is het honderd jaar geleden dat de grote Amerikaanse componist en beeldend kunstenaar John Cage werd geboren. Het Ives Ensemble is al sinds jaar en dag specialist in het uitvoeren van het werk van Cage. John Snijders, oprichter, artistiek leider en pianist van het Ives Ensemble, vertelt over zijn ontmoeting met John Cage.
In 1988 was John Cage te gast bij het Koninklijk Conservatorium in Den Haag, eigenlijk als vervanging voor het geplande Luigi Nono Project, dat door ziekte van de Italiaanse componist geen doorgang kon vinden. Het is misschien niet erg netjes om te zeggen, maar Nono’s ziekte bleek voor mijn muzikale ontwikkeling van cruciaal belang. Cage bezat het vermogen om, met zijn goedgehumeurde anarchistische houding, alle zekerheden onder je vandaan te slaan en je in grote verwarring achter te laten. Componisten konden na een ontmoeting met hem vaak een paar jaar nauwelijks meer aan componeren denken, maar voor mij als uitvoerder verbreedde dit eerste contact met Cage mijn muzikale horizon en ik kan wel zeggen dat mijn denken over muziek, uitvoeren, concerten en geluid in het algemeen nooit meer hetzelfde kon zijn. Om met Mauricio Kagel te spreken: ‘Iedereen is door Cage beïnvloed, ook degenen die niet door hem beïnvloed zijn.’ Bij het slotconcert van het Cage project zei hij tegen mijn toenmalige partner en medeleider van het Ives Ensemble Richard Rijnvos en mij: ‘Als je in New York bent, bel me op, ik sta in het telefoonboek, en kom langs.’ De zomer erop waren we inderdaad in New York, we keken in het telefoonboek, belden en brachten een onvergetelijke middag bij Cage door, toevalligerwijs tevens mijn verjaardag.
De laatste keer dat ik hem sprak was in juli 1992, een week of vijf voor zijn dood. Het Ives Ensemble was uitgenodigd om een concert met zijn werk te spelen in een festival in Ferrara, Italië en op goed Cageiaanse wijze lukte het agendatechnisch niet om ons concert samen te laten vallen met zijn fysieke aanwezigheid. Hij arriveerde een paar dagen later en ik besloot te wachten om hem nog eens persoonlijk te bedanken voor de compositie Ten die hij in oktober 1991 voor het Ives Ensemble had geschreven. Hij kwam samen met zijn goede vriendin, de fotografe en mecenas Betty Freeman, en hoewel broos was hij opgewekt als altijd. We spraken over de concerten die we zouden gaan geven tijdens het Anarchic Harmony Festival in Frankfurt, een verjaardagsfestival dat onverwacht zou moeten worden omgedoopt tot een In Memoriam.
Cage zag nogal op tegen alle feestelijkheden. Zoals hij eerder in een interview zei: ‘When you have celebration going on all over the world, it usually takes a year before and a year after those birthdays to get them all in. That leaves me with a year or two every five years to do my work.’ Het beste verjaardagscadeau dat je dan kan geven, bestaat uit het de kunstenaar niet lastigvallen en hem niet bij de feestelijkheden betrekken. Daarom zal ik ook van harte meedoen aan de viering van Cage zijn 100ste geboortedag met concerten in het Stedelijk Museum, het Muziekgebouw, Korzo en Durham (UK). Zijn werk is muzikaal, filosofisch, visueel en maatschappelijk onverminderd actueel en maakt hem tot een van de grootsten, niet alleen van de twintigste, maar waarschijnlijk van alle eeuwen. Ik wens iedereen de ‘happy new ears’ toe die Cage ook na zijn dood nog steeds kan uitdelen.
—
Het Ives Ensemble speelt op zaterdag 17 en zondag 18 november werken van John Cage in het Stedelijk Museum en Muziekgebouw aan ’t IJ in Amsterdam. Zie voor meer informatie ook ons Facebook evenement.
Een interview met beeldend kunstenaar Madelon Hooykaas, waarvan zondag werk te zien is tijdens een concert van het Ives Ensemble in De Duif, over haar ontmoeting met John Cage, de samenwerking met componisten en de talloze (video)kunstprojecten die ze sinds 1972 met Elsa Stansfield en over de hele wereld realiseerde.
Zondag 25 maart spelen we muziek van de Britse componist Laurence Crane in De Duif. Tussen de twee muziekstukken door laten we videowerk zien van het Schots/Nederlandse kunstenaarsduo Stansfield/Hooykaas. Vanaf de vroege jaren zeventig experimenteerden Elsa Stansfield (Glasgow, 1945) en Madelon Hooykaas (Maartensdijk, 1942) met het (toen) nieuwe medium video en met film, geluidskunst en installaties rondom thema’s als het menselijk tijdsbesef, vergankelijkheid en de harmonie tussen mens en natuur.
Hun werk was te zien in binnen- en buitenland, van het Stedelijk Museum en het Nederlands Instituut voor Mediakunst (NIMk) tot het MoMA in New York en de Documenta (1987) in Kassel en op tal van biennales en festivals. In 2004 overleed Elsa Stansfield op 59-jarige leeftijd. Sindsdien bleef Madelon Hooykaas onder de naam Stansfield/Hooykaas doorwerken aan een indrukwekkend oeuvre. Kortgeleden maakte ze de keuze om alleen onder haar eigen naam verder te gaan.
Madelon Hooykaas
Michiel van Iersel Hoe ben je in contact gekomen met het Ives Ensemble?
Madelon Hooykaas Ik kende het ensemble al langer en heb ze eerder ook al horen spelen in de Slewe Gallery in Amsterdam. Tijdens een tentoonstelling in de Ketelfactory in Schiedam in 2011 ontmoette ik John Snijders, de artistiek leider en pianist van het ensemble. Daarnaast kende ik Anneke Oele, zakelijk directeur, al uit de kunstwereld.
MI Wat is je relatie met klassieke muziek?
MH Mijn hele leven luister ik al naar eigentijdse gecomponeerde muziek, van Morton Feldman en John Cage bijvoorbeeld. Ik heb John Cage ook ontmoet en de Rothko Chapel (waar Morton Feldman het gelijknamige stuk voor componeerde) in Houston bezocht. Ook hebben Elsa en ik samengewerkt met componisten als Frances-Marie Uitti, Ab Baars en Louis Andriessen. Het spel met tijdsbesef in de muziek van Feldman komt ook terug in ons werk en Oosterse (o.a. Japanse) muziek(instrumenten) is ook een terugkerend element. Ik zou de muziek van het Ives Ensemble trouwens niet klassiek willen noemen, maar hedendaags.
MI Kende je de muziek van Laurence Crane al, voordat we je benaderden om je werk te laten zien naast zijn muziek?
MH Eerlijk gezegd niet, dus ik ben heel benieuwd naar het concert.
MI Kan je iets vertellen over Video Void, het werk dat te zien zal zijn?
MH We maakten het in London in 1980, waar Elsa en ik veel werkten in die tijd. Je ziet video- en filmbeelden die we opnamen in een tunnel die onder de Thames loopt. Een jaar daarvoor maakten we ook al twee werken rondom de Thames, Tidal Flow en Transitions (beide uit 1979), die over het verglijden van de tijd en de vorming van onze perceptie gaan. Met Video Void borduurden we voort op die thema’s, maar in plaats van de rivier zie je een stroom auto’s die door de tunnel gaat en de ronddraaiende ventilator die voor de luchtverversing zorgt en samen hetzelfde visuele effect opleveren als het stromende water in de andere werken.
MI Hoe belangrijk is muziek of geluid in het werk?
MH Het werk begon als soundtrack, die Elsa in ons atelier in Oost-Londen maakte. Het bestaat o.a. uit geluiden die in de tunnel zijn opgenomen. De beelden kwamen later. De lengte van de soundtrack werd bepaald door de tijdsduur van het lopen door de tunnel en dit werd ook de lengte van de video. Het geluid van de roterende ventilator zorgt voor een hoorbare cadans, die invloed heeft op de beelden en hoe je die als kijker ervaart.
MI In hoeverre is Video Void typisch of juist afwijkend voor jullie werk(wijze)?
MH In veel werken leggen we een directe (visuele) relatie met de natuur om ons heen, maar in Video Void ontbreekt ieder spoor van natuur of menselijk leven. In die zin is het afwijkend, maar door de traagheid van de beelden en de cadans in het geluid refereert het werk ook aan de menselijke ademhaling of hartslag. Door de ogen van mensen wordt een artificiële omgeving, zoals een tunnel, weer onderdeel van een groter geheel.
Beeld uit Video Void (1980)
MI Wat vindt je ervan dat het werk te zien is in De Duif, een kerk?
MH Ik vind het goed en spannend. Het werk is lang niet te zien geweest. Begin jaren tachtig werden we gevraagd om het tijdens de Biënnale van Sydney in Australië te laten zien. En we hebben het ook als installatie getoond in The Kitchen in New York. Daar was de video een paar keer achter elkaar te zien. In de Duif ziet het publiek het hele werk in één keer, wat ik prima vind.
MI Als mensen na het zien van Video Void zich verder willen verdiepen in jullie werk, wat zou je dan aanraden?
MH Ze zouden bijvoorbeeld naar The Force Behind its Movement uit 1984 kunnen kijken.
MI Waar ben je nu mee bezig, welke projecten werk je aan?
MH In september opent een tentoonstelling met drie nieuwe werken in Japanmuseum het SieboldHuis in Leiden. Voor een van de werken baseer ik me op de nucleaire ramp in Fukushima als gevolg van de zeebeving voor de kust van Japan en de daarop volgende tsunami van 11 maart 2011.
–
Het concert in De Duif op zondag 25 maart begint om 16:00 uur. Kaarten zijn verkrijgbaar aan de deur en kosten 5 Euro. Madelon Hooykaas is aanwezig en vertelt over haar werk. De getoonde film, Video Void, is afkomstig uit de collectie van het Nederlands Instituut voor Mediakunst, partner van de concertreeks in De Duif.
Aanstaande dinsdag, 31 januari, spelen we weer in Felix Meritis. Dit keer heet het programma Dat doe je niet met een muziekinstrument. Met krassende violen, kloppende piano’s en andere instrumenten die op onorthodoxe wijzen worden bespeeld. We stelden John Snijders, pianist en artistiek leider van het Ives Ensemble, kort wat vragen over dit intrigerende concert.
1. John, wat bedoel je eigenlijk met de titel ‘Dat doe je niet met een muziekinstrument’?
Er zijn volgens de wat meer behoudende muziekliefhebber, musicus en vooral muziekinstrumentenbouwer nogal wat (non-destructieve) dingen die je niet met een muziekinstrument behoort te doen. Veel daarvan worden echter al sinds jaar en dag door componisten voorgeschreven in hun stukken. Dit concert bestaat uit een aantal van dergelijke composities.
2. Vanaf welk moment zijn musici gaan experimenteren met instrumenten?
Ik denk dat musici en componisten met hun instrumenten zijn gaan experimenteren vanaf het moment dat ze voor het eerst een instrument in handen kregen. Alleen zo kom je erachter wat er kan, wat er niet kan, wat goed klinkt, wat niet… Al rond 1670 gebruikte de Duitse componist Biber allerlei nieuwe technieken op zijn viool; bij een Rossini ouverture moeten orkestleden met een stok tegen hun lessenaar aantikken, en zo zijn er nog veel meer voorbeelden.
3. Is dit fenomeen te vergelijken met het ‘iconoclasme’, de doelbewuste vernieling van tradities en symbolen, in de beeldende kunst?
Nee, bij muziek is het een constante zoektocht naar nieuwe klanken, nieuwe geluiden, nieuwe manieren om te zeggen wat je als componist wilt zeggen. Er zit vooral een esthetische kant aan. Het is meer te vergelijken met het op een niet standaard manier gebruiken van verf, hout, marmer om een rijkere beeldtaal te ontwikkelen.
4. Is het makkelijker of moeilijker om een instrument ‘verkeerd’ te bespelen?
Dat ligt aan het effect dat je moet produceren. Sommige technieken zijn veel makkelijker dan ‘normaal’ op een instrument spelen, sommige zijn veel lastiger. Het plukken van snaren op een piano is bijvoorbeeld lastiger omdat de snaren aan de binnenkant moeilijker te vinden zijn: er zijn geen zwarte en witten toetsen aan de binnenkant dus je weg vinden is lastig. Een klap geven op de klankkast is daarentegen weer makkelijk.
5. Wat zou een volgende stap kunnen zijn? Piano spelen via de iPad?
Dat lijkt me niet. Een iPad is een ander instrument en heeft niets te maken met een piano. Ik denk niet dat het al te eenvoudig zal zijn om een zuiver ‘analoog’ en niet electronisch instrument door middel van een electronisch, digitaal ding te bespelen. Je kan een nieuw instrument ontwikkelen (en die zijn er natuurlijk ook al wel), maar ik denk toch dat voor het bespelen van een piano altijd een levend wezen nodig zal zijn.
John Snijders, pianist en artistiek leider
–
Voor meer informatie over het concert en kaarten kan je terecht op de website van Felix Meritis. En hier kan je ook een ander kort interview met John lezen.
Terugblik: eerste concert in De Duif op 22 januari
Op zondag 22 januari speelde John Snijders het 75 minuten durende pianostuk ‘For Bunita Marcus’ van de Amerikaanse componist Morton Feldman. Tijdens het drukbezochte concert in de prachtige kerk De Duif was er ook een kunstwerk te zien van het duo Driessens & Verstappen.
In 2012 speelt het Ives Ensemble op zes zondagen muziek van belangrijke naoorlogse componisten in de prachtige kerk De Duif in Amsterdam. Bij ieder concert is (media)kunst van gerenommeerde hedendaagse kunstenaars te zien uit de collectie van het Nederlands Instituut voor Mediakunst. Het Ives Ensemble heeft nauwe banden met beeldende kunst(enaars). Het eerstvolgende concert in deze reeks in De Duif is op zondag 26 februari met muziek van John Cage.
Maar eerst spelen we op dinsdag 31 januari in Felix Meritis in Amsterdam. De muziek van o.a. Michael von Biel, George Crumb en Mayke Nas zoekt de grenzen op van wat je met een instrument kan/mag doen.
Informatie en kaarten via www.felix.meritis.nl
For Bunita Marcus (75’) (1985)
Morton Feldman (1926 – 1987)
John Snijders – Piano
Bunita Marcus leerde Feldman in 1976 kennen als compositiestudente in Buffalo, waarna ze negen jaar lang een verhouding hadden.
E-volved Cultures
2005 – 2012
Driessens & Verstappen
(met dank aan Galerie VOUS ETES ICI)
Het organische groeiproces in het werk van Driessens & Verstappen doet denken aan de klankevolutie en kleine versnellingen en vervormingen in de muziek van Feldman. Sacha Bronwasser van de Volkskrant beschreef het werk als een “digitale beeld-kweekvijver”, “(de kunstenaars) laden een paar eenvoudige gegevens in de computer en laten die vervolgens volgens een evolutieprincipe groeien. De sterkste data overleven de anderen, groeien door en vermenigvuldigen zich. Dat leidt tot een projectie van schimmelachtige structuren, die er natuurlijk en tegelijk heel kunstmatig uit zien.”
Het Ives Ensemble speelt de beste moderne kamermuziek in de meest pure vorm in Amsterdam en ver daarbuiten. Met de eigenzinnige Amerikaanse componist Charles Ives als naamgever zoekt het ensemble steeds naar nieuwe klanken. Met één been in de 20e eeuw, één been in de 21e eeuw en met ogen en oren gericht op de 22e eeuw speelt het ensemble muziek voor de toekomst.
In 2012 speelt het Ives Ensemble op zes zondagen muziek van belangrijke naoorlogse componisten in de prachtige kerk De Duif in Amsterdam. Bij ieder concert is (media)kunst van gerenommeerde hedendaagse kunstenaars te zien uit de collectie van het Nederlands Instituut voor Mediakunst. Het volgende concert in deze reeks in De Duif is op zondag 26 februari met muziek van John Cage.
Partners: Nederlands Instituut voor Mediakunst, Non-fiction, Stadsherstel Amsterdam N.V.
In 2012 speelt het Ives Ensemble op zes zondagen muziek van belangrijke naoorlogse componisten in de prachtige kerk De Duif in Amsterdam. Bij ieder concert is (video)kunst van gerenommeerde hedendaagse kunstenaars te zien.
Ontmoet musici en kunstenaars, geniet van een eeuwenoude plek en ontdek de heilzame eenvoud van tijdloze kunst.
De eerste editie is op zondag 22 januari aanstaande, van 16:00 tot 18:00. Oprichter van het Ives Ensemble John Snijders speelt Morton Feldmans 75-minuten durende pianostuk “For Bunita Marcus”.
Het optreden zal gecombineerd worden met een korte introductie, het werk ”E-volved Cultures” van het Nederlandse kunstduo Driessens & Verstappen – met dank aan Galerie Vous Etes Ici – en een informeel gesprek tussen de kunstenaars en het publiek én een borrel na afloop van het concert.
We nodigen u allen van harte uit voor een beeldschone en serene zondagmiddag. Laat eventueel via Facebook weten of u komt.
Wanneer: Zondag 22 januari
Tijd: 16:00 – 18:00 uur
Waar: De Duif, Prinsengracht 756
Toegang is slechts 5 euro.
–
Partners: Non-fiction, Nederlands Instituut voor Mediakunst, Pianospeciaalzaak Koot, Stadsherstel Amsterdam
Kerk De Duif in Amsterdam
Op 14 december presenteerden we ‘Hoe klinkt het kunstwerk?’ in het Muziekgebouw aan ‘t IJ. In dit programma, met muziek van o.a. Rihm en Feldman, lieten we horen hoe het werk van beeldhouwers, schilders en andere kunstenaars direct kan leiden tot composities. Net als de sculpturen, gedichten, tapijten, performances en schilderijen die de directe aanleiding voor hun ontstaan zijn geweest.
Het concert werd visueel ondersteunt door studenten van de afdeling Kunst, Media en Technologie van de HKU in Hilversum.
Voorafgaand aan het concert ging muziekprogrammeur Juha van ‘t Zelfde in gesprek met Elwin Beekman, een van de HKU studenten, over het werk en de totstandkoming ervan. In totaal waren er zes korte films te zien die reageerden op de muziek en/of op de kunstwerken die zijn verklanken.
Na afloop sprak muziekjournalist Roeland Hazendonk op Foyerdeck 1 met o.a. pianist en artistiek leider van het Ives Ensemble John Snijders en met componisten Fabio Nieder en Louis Andriessen over de vraag of een kunstwerk wel te verklanken is?
Tijdens het concert ‘Hoe klink het kunstwerk?’ op 14 december in het Muziekgebouw presenteren we o.a. de Nederlandse premiere van het stuk A Leaf from the Book of Cities – Cooling in a Garden of the Torrid Zone (2006) van David Young.
David Young (foto: © Daisy Noyes)
Als componist houdt hij zich vooral bezig met de relatie tussen beeld en geluid, en gebruikt vaak miniatuurvormen in onconventionele omstandigheden. Zijn werk werd omschreven als ‘muzikale origami’, ‘toegankelijk, maar ook op een prettige manier abstract’ en ‘rustig vastbesloten zichzelf te zijn – een klinkend equivalent van het zien van een hele wereld in een zandkorrel’.
Klik hier om de geheimzinnige muziek van David Young te beluisteren die hij maakte bij een experimentele film van Louise Curham.
Detail van bladmuziek van Aphis 36 van David Young uit 1994 (links) en Ein Blatt aus dem Städtebuch van Paul Klee uit 1928 (rechts, in het bezit van de Öffentliche Kunstsammlung Basel)
Met de titel van het stuk dat we in het Muziekgebouw spelen verwijst Young letterlijk naar twee gelijknamige tekeningen van de Duits/Zwitserse expressionistische kunstschilder Paul Klee, die in zijn werk uitdrukking wilde geven aan het onderbewuste en de menselijke fantasie. Hij gebruikte veel verwijzingen naar dromen, muziek, poëzie en mythologie.
Als je de bladmuziek van het werk van David Young goed bekijkt, zie je er een zekere chaos in. Op een bepaalde manier net zo chaotisch als het werk van Paul Klee, die in zijn schilderijen allerlei thema’s gebruikte zoals landschap, dieren, mythologie en abstrakte vormen. In zijn persoonlijke stijl uit hij de drang het onderbewuste en de fantasie te laten zien. Dit resulteert hier in een chaotische film die iedere keer dat hij gezien wordt meer van zichzelf toont.
Voorafgaand aan het concert om 19:30 uur is er een inleiding door studenten van de HKU over hun verbeelding van de muziekstukken. Na afloop van het concert vindt in op het foyerdek een gesprek plaats tussen John Snijders en componisten Fabio Nieder en Louis Andriessen. Gesprekleider is muziekjournalist Roeland Hazendonk.
Hoe klinkt het kunstwerk?
14 december 2011 / 20.15 uur
Muziekgebouw aan ’t IJ, Amsterdam
Programma:
Wolfgang Rihm (1952) / Kolchis (1991) voor slagwerk, piano, harp, cello en contrabas
Morton Feldman (1926-1987) / Spring of Chosroes (1977) voor viool en piano
Louis Andriessen (1939) / Tuin van Eros (2002) voor 2 violen, altviool en cello
David Young (1969) / A Leaf from the Book of Cities Cooling in a Garden of the Torrid Zone (2006) (Nederlandse première) voor klarinet, tuba, slagwerk, piano, viool, altviool en cello
Andrew Toovey (1964) / Ja, Ja, Ja, Ja, Ja, Nee, Nee, Nee, Nee, Nee (1991) voor basklarinet, tuba, piano, 2 violen, altviool, cello en contrabas
Fabio Nieder (1957) Sogno 10 lunedì gennaio 1892 in una casa molte gente musiche son entrato a casa (2005) (Nederlandse première) voor DJ-slagwerker, piano, viool, altviool en cell
Om 18:30 is er de mogelijkheid om een speciale maaltijd te delen met leden van het ensemble. Voor slechts 10 euro serveert het nieuwe restaurant Zouthaven een heerlijke caprese salade met brood en wijn (of een andere consumptie naar keuze).
Voorafgaand aan het concert om 19:15 uur is er een inleiding door de studenten KMT van de HKU over hun visuele verklanking van de werken. Na afloop van het concert vindt in op het foyerdek een gesprek plaats tussen John Snijders en componisten Fabio Nieder en Louis Andriessen. Gespreksleider is muziekjournalist Roeland Hazendonk.
Let op: als u zich aanmeldt op Facebook komt u in aanmerking voor korting op het concert. Ga naar onze concertpagina en en geef aan dat u komt. U betaalt dan slechts 15 ipv 26 euro.
We hopen u allen morgen in het Muziekgebouw te zien!