Op dinsdag 15 november speelt het Ives Ensemble het prachtige muziekstuk ‘Piano, violin, viola, cello’ in Felix Meritis in Amsterdam. In deze korte video vertelt pianist (en artistiek leider van het ensemble) John Snijders over de bijzondere manier van componeren van Feldman, die hij persoonlijk ontmoette voor zijn dood in 1987. (by Non-fiction)
Vijf vragen aan leden van het Ives Ensemble ter kennismaking. Deze keer: John Snijders.
Wat is je eerste herinnering aan muziek?
Mijn vroegste herinnering (denk ik) is er niet een waarvan je zou denken dat iemand er beroepsmusicus van zou willen worden. Mijn ouders hadden een grammofoonplaat met opera aria’s gezongen door Enrico Caruso. Ik was als 4-jarige zo enorm bang voor het portret van de zanger (staande in een of andere deuropening) op de platenhoes dat als mijn vader de plaat opzette ik onder het uitroepen van “niet die meneer die thuis is!” onder het bed van mijn ouders vluchtte en wachtte tot de plaat klaar was. Blijkbaar is het toch nog wel goed gekomen en is het enige gevolg van dit trauma een niet al te grote interesse in Italiaanse opera.
Welk(e) instrument(en) bespeel je?
Behalve piano bespeel ik celesta, harmonium, fortepiano, synthesizer, orgel (hoewel mijn pedaaltechniek nooit om over naar huis te schrijven is geweest) en eigenlijk ongeveer alles met toetsen, behalve accordeon.
Welk stuk of welke componist speel je het liefst?
Dat is een vraag die eigenlijk iedere dag een ander antwoord zal krijgen. Het ligt niet alleen aan mijn bui, maar ook aan de situatie. Thuis speel ik veel muziek die ik niet zo gauw in het openbaar zou uitvoeren, niet omdat ik dat niet zou willen, maar omdat het niet zo erg past binnen het repertoire dat ik doorgaans met het ensemble speel. Chopin, Beethoven, Schumann, Ravel, Poulenc zijn veel langskomende namen op de lessenaar van mijn vleugel. Met het ensemble zijn het Feldman, Cage, Barry, Ives die ik graag vaak zou willen uitvoeren. Gelukkig zijn we in de omstandigheid dit met grote regelmaat te doen.
Wat is er leuk aan het spelen in het Ives Ensemble?
Het spelen van muziek waarvan ikzelf denk dat het heel erg nodig is om zoveel mogelijk mensen ermee in aanraking te laten komen, omdat ik vind dat tot het allermooiste behoort dat er in de laatste decennia is gemaakt. Als programmeur van het ensemble heb ik natuurlijk wel het voordeel dat ik een grote mate van zeggenschap heb over de te spelen werken en ik probeer dat zo consciëntieus mogelijk te doen. Verder vind ik het samen werken aan composities zonder tussenkomst van een dirigent een hele mooie manier van het ontwikkelen van een interpretatie. Je wordt gedwongen nog beter naar elkaar te luisteren, tijdens het spelen en bij de gesprekken onder repetities, en het zorgt voor een hele hechte manier van spelen. Natuurlijk wordt dit nog versterkt door het feit dat de meeste spelers van het ensemble elkaar al sinds hun conservatoriumstudie kennen en al die jaren samen zijn blijven spelen.
Waar lig je wakker van?
Hoewel ik doorgaans geen problemen heb om in slaap te komen zijn er zeker een aantal zaken die me grote zorgen baren: de grove, ongemanierde, neoliberale wijze waarop er op het moment in Nederland over cultuur (en onderwijs, en wetenschap, en zorg, en milieu) wordt gesproken en de wijze waarop de huidige politieke machthebbers cultuur bewust in een kwaad daglicht probeert te plaatsen. Het dédain waarmee de kunst bejegend wordt, gekoppeld aan het feit dat de overige partijen aan alle kanten van het politieke spectrum geen enkele interesse voor cultuur lijken te hebben, wellicht omdat er nauwelijks stemmen mee te scoren zijn. De verbaasde, ontzette blik waarmee vanuit het buitenland naar de veranderingen in ons land wordt gekeken spreekt boekdelen. Cultuurvernietiging door desinteresse is misschien nog wel erger dan door overtuiging. Tegen overtuiging valt te vechten, tegen desinteresse niet.
Toch lijkt het me in niemands belang op te geven. Ik spendeer menig uur aan het denken over mogelijke wegen en oplossingen waardoor niet alleen het Ives Ensemble, niet alleen de muzieksector, maar het hele culturele leven iets terug kan krijgen van de essentiële rol die het in iedere zichzelf respecterende samenleving zou moeten hebben.
Vijf vragen aan leden van het Ives Ensemble ter kennismaking. Deze keer: JanWillem van der Ham.
Wat is je eerste herinnering aan muziek?
De eerste keer die ik me herinner dat muziek een grote indruk maakte was toen ik een jaar of elf was. Bij een vriendje hoorde ik een stuk waar aan het eind grote knallen klonken die ik geweldig vond. Het heeft daarna nog lang geduurd voor ik er achter kwam dat dat het einde was van “the boxer” van Simon & Garfunkel.
Welk(e) instrument(en) bespeel je?
Ik speel altsaxofoon, fagot en contrafagot
Welk stuk of welke componist speel je het liefst?
Ik speel met veel plezier muziek van Bach tot Léhar, van Schönberg tot Cage, van Ellington tot vrije improvisatie.
Wat is er leuk aan het spelen in het Ives Ensemble?
Ik speel graag in het Ives Ensemble vanwege het repertoire, de inzet waarmee het wordt uitgevoerd en de medemusici.
Waar lig je wakker van?
Ik slaap altijd goed.
“I learned more from painters than I learned from composers.” Morton Feldman. Feldman lijkt hiermee op beeldend kunstenaar Bruce Nauman, die in interviews zegt dat hij meer heeft opgestoken van componisten als Terry Riley en La Monte Young en hun perceptie van ruimte en tijd, dan van collega beeldende kunstenaars. Voor het Ives Ensemble zijn deze samenkomsten van werelden een blijvende fascinatie…
Vijf vragen aan leden van het Ives Ensemble ter kennismaking. Deze keer: Josje ter Haar
Wat is je eerste herinnering aan muziek?
Mijn ouders hadden platen met volksmuziek (singeltjes met Le Chant du Monde) maar ook klassieke. Een van de eerste was de 7e Beethoven, er bestaat zelfs nog een bandje waar je mij als 3- of 4-jarige ‘s avonds in bed de inleiding van het 1e deel hoort neuriën..
Welk(e) instrument(en) bespeel je?
Onder de flamboyantboom achter ons huis op Curacao vroegen onze ouders welk instrument we wilden gaan bespelen. Job hoefde geen seconde na te denken over de cello (cellisten worden niet gemaakt, die zijn zo geboren) en toen hobbelde ik maar achter hem aan met de viool. Wel wist ik 3 jaar later op m’n 12e al helemaal zeker dat ik violist van beroep zou worden. Nee, nooit spijt gehad!
Welk stuk of welke componist speel je het liefst?
John Snijders weet als artistiek leider altijd feilloos het interessantste en noodzakelijkste repertoire te vinden. Hij heeft zichzelf helemaal gevormd als muziek- en kunstkenner en ik kan bijna blind varen op zijn keuzes. Soms moet je even slikken als je een ingewikkelde gebruiksaanwijzing krijgt bij een stuk, of een berg noten in korte tijd moet leren! Maar hoe dichter bij het concert, hoe blijer ik word bij het vooruitzicht van zo’n nieuw programma. Ik duik helemaal in het stuk dat op de lessenaar staat en dat is dan op dat moment mijn absolute lievelingsstuk.
Wat is er leuk aan het spelen in het Ives Ensemble?
Een enkele keer speel ik weleens met andere ensembles of groepen, en dan realiseer ik me pas hoeveel we hebben opgebouwd samen in de afgelopen 20, 25 jaar. We zijn gewend om samen de problemen van nieuw repertoire te benoemen en naar oplossingen te zoeken. We hebben aan een half woord genoeg, zodat er tijdens de repetities over buitenmuzikale zaken vurig gepraat en hartelijk gelachen kan worden. Maar er zijn in de nieuwe muziek niet veel mensen zó gewetensvol met de tekst bezig als wij.
Waar lig je wakker van?
Slapen is één van de dingen die ik het beste kan, maar ik kan slecht tegen koffie en ik hou er zo van… koffie thuis uit mijn van Job geërfde opgekalefaterde Rancilio.. of urban coffee uit een kartonnen beker.. oh wat heerlijk. En dan ‘s avonds klaar wakker in bed…
Vijf vragen aan leden van het Ives Ensemble ter kennismaking. Deze keer: Jan Bastiani
Wat is je eerste herinnering aan muziek?
Mijn eerste herinnering is een concert van de Koninklijke Fanfare Wilhelmina Heerde die een bewerking speelt van de ouverture uit La Sforza del Destino van Verdi. Lange tijd herinnerde ik me deze muziek, pas veel later wist ik wat het orkest nou echt speelde. Mijn vader speelde bij deze uitvoering trompet, jaren later zou ik zelf bij dit orkest mijn eigen muzikale leven beginnen.
Welk(e) instrument(en) bespeel je?
Tenortrombone en alttrombone, maar dan wel het liefst in zo veel mogelijk verschillende muzieksoorten en bezettingen, van oude muziek, klassiek en symfonisch, tot jazz en hedendaags.
Welk stuk of welke componist speel je het liefst?
Eigenlijk heb ik niet een echte continue voorkeur, de afwisseling is het interessantst. Mijn voorkeuren schuiven dan ook in de breedte van het muzikale spectrum. Belangrijk vind ik wel dat iets me echt raakt, of het nu muziek, mensen, eten, wijn of wat dan ook is; ik word geraakt door gevoel, zuiverheid, betrokkenheid en passie.
Wat is er leuk aan het spelen in het Ives Ensemble?
Spelen in het Ives Ensemble gaat voor mij over communicatie. Communicatie tussen de spelers onderling in repetitieproces en gedurende concerten; hoe krijgen wij zonder dirigent een werk ingestudeerd, wat gebeurt waar, wie doet wat waar, hoe speelt die Ivesiaan met wie je al jarenlang samenspeelt zijn frase, etc., analyseren, anticiperen, luisteren, reageren, aanpassen. Communicatie tussen ensemble en publiek; directer is niet mogelijk, er is geen sprake van een dirigent als extra schakel in het proces die letterlijk tussen spelers en publiek in staat. Het publiek ziet, voelt en hoort de directe communicatie van het ensemble.
Waar lig je wakker van?
De toenemende mate van oppervlakkigheid in de maatschappij en het bijkomend nuancegebrek, opportunisme, oneerlijkheid en uitsluiting.
I don’t think of my music as experimental: I think of Beethoven as experimental, because he was really looking for something; he was looking to break the Bechstein because it didn’t have enough tone; I am not looking for anything.” Morton Feldman
Morton Feldman Says. Selected interviews and lectures (1964-1987)
Het invloedrijke Amerikaanse muziekmagazine Pitchfork gaf onze opname van Morton Feldmans String Quartet (II) een ongelooflijke 9.5!
“As it happens, this is a terrific performance of a fascinating work that rewards all the time you can give it. (…) Feldman is essential listening.”
Lees hier de recensie:
“In his later years, American composer Morton Feldman wrote long compositions. Really, really long compositions. Piano and String Quartet and For Bunita Marcus each fill an eighty minute CD; For Christian Wolff runs around three hours; For Philip Guston clocks in at over four. Each piece is monolithic, with no interruptions and no movements or other divisions.
The mother of them all, however, is his until-now unrecorded String Quartet II. Hat Hut’s hat[now]ART imprint just released the first recording, performed by members of the Ives Ensemble for a duration of almost five hours. First performed by the Kronos Quartet, the piece runs anywhere between four and (allegedly) six hours, with few rests and no interruptions. Kronos performed it live several times and never recorded it: they cancelled their scheduled final performance for health reasons. David Harrington, violinist and Kronos’ artistic director, said in an interview for the NEA: “The Second Quartet is physically so demanding… I think marathon runners must go through the same thing we do when we play The Second Quartet… you go in and out of feeling your body is going to break. Even right now when I’m thinking of The Second Quartet I have a shooting pain in my back.”
Feldman fans have been waiting for a recording of String Quartet II since Feldman wrote it eighteen years ago. Even if the Ives Ensemble blew it, this record would be a milestone. As it happens, this is a terrific performance of a fascinating work that rewards all the time you can give it.
Anyone who hasn’t heard a Feldman piece may wonder how the time passes. The short answer is that it doesn’t. One of Feldman’s agendas was to turn time into space: to make time feel not like a line, but like a landscape that the listener has dropped into. The pieces hardly begin and don’t seem to end. He uses only a few themes, but as he repeats a phrase or motif, he alters it by changing the time signature or the dynamics in subtle but discernable ways. Rather than repetitive, the simplest elements become engrossing. With that construction, the size of the works gives them mass. During For Philip Guston, a phrase may slowly repeat until it’s heavy and unmovable, like a boulder settling on the floor of the ocean. This superficially sounds like a “deep listening” exercise, but unlike ambient music, there’s no slack: Feldman’s excruciating detail and strict control make the works mentally engaging, refusing to allow a passive audience. It doesn’t become the background; it becomes the air you’re breathing.
Though it’s his longest, String Quartet II is one of Feldman’s most dynamic and aggressive works. The strings jump between themes, play occasional flurries of notes, and produce a more grinding and aggressive sound than on, say, the serene and austere Piano and String Quartet. In the first 2xBD hours the music ranges from barely audible to enraged. A set of themes is reworked and revisited; they’re so short that they seem more like gestures, until you’ve heard them so many times that they become melodies. Progress is only experienced measure by measure before the piece changes direction again. By the third disc it calms down: sections last longer and sound more subdued, and some of them are outright pretty. Feldman even throws in a brief pizzicato cello part that’s almost funky. The last disc doesn’t offer a sharp ending. There’s a slow trailing off that again suggests it’s not done; we’re just leaving it behind.
Having never heard the piece in concert, I can’t compare this debut recording to any other performance. The Ives Ensemble’s playing is just short of academic, but appropriate for this piece. Feldman specifies many tonal colors that the musicians go to pains to reproduce accurately and engagingly. And they don’t show the fatigue you might expect at the end— they’ve performed this in concert a few times, and may be “in shape,” but I’m also not sure how (or in how many pieces) they recorded it.
Hat[now]ART published String Quartet II in an edition of only 3,000 copies, which is like locking people out of museums (but which might meet demand). That’s unfortunate: Feldman is essential listening. New listeners might start with shorter works, like Kronos’ Piano and String Quartet or the New Albion edition of Rothko Chapel, but everyone should have a chance to confront this thing at least once.”
Bron: Pitchfork
Vijf vragen aan leden van het Ives Ensemble ter kennismaking. Deze keer: Rik Andriessen
Wat is je eerste herinnering aan muziek?
Het zullen de liedjes geweest zijn die mijn moeder voor mij zong. Kinderliedjes, maar ook die van Annie MG Schmidt/Harrie Bannink en de Leidse Sleuteltjes herinner ik me. Verder zie ik mij iets ouder driftig naast de grammofoon meedirigeren met het vioolconcert van Mendelssohn. En lopend op straat in de voorjaarszon, songs neuriënd die ik stiekem op de radio gehoord had, van de Who en de Small Faces.
Welk(e) instrument(en) bespeel je?
Dwarsfluiten, in alle maten.
Welk stuk of welke componist speel je het liefst?
Ik ben gefascineerd door wat Louis Andriessen ‘goede noten’ noemt. Muziek die werelden opent, authentiek, veellagig en zonder teveel poespas of rimram. Die is er in talloze verschijningsvormen. Het zoeken, vinden of zomaar tegenkomen daarvan – dat laatste maakt de ervaring soms nog indringender – blijkt een ding in mijn leven. Dan het spelen: onvoorwaardelijke liefde voor mijn instrument heb ik niet. En het spelen om het spelen heeft ook niet mijn grootste belangstelling. Bijzonder wordt het als je goede noten een stem kan geven: een proces van inspiratie, denken, het je voor zover als mogelijk eigen maken en uiteindelijk in klank vormgeven.
Wat is er leuk aan het spelen in het Ives Ensemble?
Precies dat laatste.
Waar lig je wakker van?
Ik slaap over het algemeen goed, maar bij ‘grote zaken des levens’ word ik wel eens heel vroeg wakker.
Vijf vragen aan leden van het Ives Ensemble ter kennismaking. Deze keer: Hans Petra
Wat is je eerste herinnering aan muziek?
Het speeldoosje uit mijn kinderkamer (ik heb het nog), een wiegeliedje. Later, met mijn hoofd vlak voor de grote Philips buizenradio in mijn ouderlijk huis, Bach, Mozart, the Beatles. ‘s Zondags Gregoriaans in de kerk. Op lange autoritten, wanneer ik tegen de zijruit leun, in het suizen van de lucht aan de buitenkant allerlei gehoorde en ook ongehoorde muziek.
Welk(e) instrument(en) bespeel je?
In het Ives Ensemble bespeel ik de klarinetten, van klein tot groot.
Welk stuk of welke componist speel je het liefst?
Ik kan niet kiezen, wil niet kiezen, en hoef gelukkig ook niet te kiezen.
Wat is er leuk aan het spelen in het Ives Ensemble?
De spelers van het Ives Ensemble zijn stuk voor stuk klankkunstenaars. Hun toewijding, intelligentie, vreugde, concentratie, werklust, liefde, precisie en energie zijn voor mij een bron van inspiratie. Ondanks een over vele jaren opgebouwde expertise in het spelen van nieuwe muziek, zijn ze in staat telkens onbevangen, als voor het eerst, een partituur binnenstebuiten te keren, op zoek naar de beste manier om de bedoelingen van de componist te verklanken. Daarin ligt voor mij de essentie van het musiceren, en daarom vind ik het een plezier en een eer om van dit gezelschap deel uit te maken.
Waar lig je wakker van?
De realiteit verandert voortdurend, en wij mensen verdragen verandering slecht. Tegelijkertijd beschikken we over geweldige capaciteiten om door verandering onze wereld te verbeteren.
Ik geloof dat in dit tijdsgewricht mensen vaak ondergeschikt worden gemaakt aan economie, aan geld. Daarom raken belangrijke zaken beschadigd, zoals zorg voor elkaar, zorg voor onze wereld, ontwikkeling, onderwijs, kunst en cultuur, sociale samenhang en (durf ik het schrijven?) naastenliefde. Ik geloof ook dat het tij zal keren. Daarom lig ik zelden wakker.