Maandag stond er een prachtige recensie van Feldmans Tweede Strijkkwartet in De Volkskrant, dat maar liefst vier sterren gaf aan ons concert.
Vier sterren voor Feldman
Maandag stond er een prachtige recensie van Feldmans Tweede Strijkkwartet in De Volkskrant, dat maar liefst vier sterren gaf aan ons concert.
Valentijn Bijvanck genietend achterin de zaal
Op 3 oktober speelden we het Tweede Strijkkwartet van Morton Feldman in het Muziekgebouw aan ’t IJ in het bijzijn van meer dan 200 mensen. Na afloop verzamelden we reacties, waaronder dit drietal:
“Ik vond Morton Feldmans Tweede Strijkkwartet door het Ives Ensemble fantastisch en ben onder de indruk van de onderneming en studie die het gekost heeft om dat zeldzame concert hier op te voeren. Echt super!”
Valentijn Bijvanck, tentoonstellingsmaker
“Fijn concert: een subtiele, vrije collage van klanken en patronen. De 5 uur vlogen bij mij om. Ik werd steeds wakkerder en bewuster. Ik realiseerde me gaandeweg dat muziek en architectuur in wezen veel gemeen hebben: de balans tussen vrijheid en structuur en tussen traditie en vernieuwing. Als architect heb ik in elk geval veel van dit werk van Feldman geleerd. Dankjewel, Ives Ensemble.”
Bastiaan Gribling, eigenaar Cityscapes Gallery
“Het concert van Morton Feldman’s Tweede Strijkkwartet in het Muziekgebouw was een bijzonder ervaring die ik niet snel zal vergeten. Wat een topprestatie om het publiek vijf uur lang geconcentreerd te laten luisteren en wegdromen tegelijk. De tijd stond even stil.”
Bas van den Broeke, communicatie-adviseur voor kunst & cultuur
NRC tipt ons Feldman concert van 3 oktober aanstaande in het Muziekgebouw aan ’t IJ. “Het Ives Ensemble laat het betoverende en ruim vijf uur durende Tweede Strijkkwartet van Morton Feldman spreken als geen ander.”
Zaterdag 14 juli jongstleden speelden de strijkers van het Ives Ensemble – Josje ter Haar, Emma Breedveld, Ruben Sanderse en Job ter Haar – het vijf uur durende Tweede Strijkkwartet van Morton Feldman tijdens de Nacht van Electra in Groningen. Hier een impressie van de spelers.
Het was de eerste van drie uitvoeringen van dit stuk dat zelden wordt gespeeld. Op 3 oktober gaat het nog in het Muziekgebouw aan ’t IJ in Amsterdam en op zondag 9 december in de Stadsgehoorzaal in Leiden.
We staan even wat langer stil bij de voorbereiding van zo’n stuk, de fysieke ervaring tijdens het spelen en de inhoud ervan. Emma Breedveld was de enige van de vier die het stuk nog helemaal moest instuderen, de andere drie hadden het al meermalen uitgevoerd en op cd gezet.
Een deel van de altvioolpartij
Voorbereiding
We beginnen dus met de technische voorbereiding die vooral door Emma wordt beschreven: er zijn 24 (volledige) repetities geweest, en we begonnen met het stuk 2 x helemaal door te werken. Ik had daarbij veel aan de aantekeningen van Janneke van Prooijen, mijn voorgangster op de 2e viool. Het stuk is door het kwartet in een eerdere fase helemaal in kaart gebracht, tempi uitgezocht, maatsoorten aangepast en de partijen per speler op maat gemaakt.
Omdat de partituur zo veelomvattend is zou het onmogelijk zijn de hele partituur voor je te hebben, want dan blijf je omslaan. Er bestonden echter geen partijen per instrument, die moesten dus geknipt en geplakt worden, en wel zo, dat er mogelijkheid is om om te slaan. Een heel gepuzzel, want er is nauwelijks een maat rust in die 5 uur.
Er werd dus in eerste instantie veel gepraat en overlegd. Kleine delen werden los van de context gerepeteerd. Vervolgens werden de delen die we speelden steeds langer tot we in twee generale repetities het stuk in twee keer doorspeelden. Twee maal 2,5 uur dus.
Dat instuderen is een soort reis die je met zijn vieren maakt. Je beklimt een enorme berg met zijn allen. Aan het begin kijk je omhoog en voel je het ontzag en de zorg, gaan we het halen? Onderweg krijg je steeds mooiere vergezichten en kan je zo af en toe ontspannen en genieten. Als er weer een uitdaging, een moeilijk deel dat niet lekker ging, overwonnen is, kan je weer lichter verder.
Als je dan uiteindelijk met zijn vieren op de top staat geeft dat een geweldig gevoel.
Fysieke ervaringen
De fysieke ervaring is voor iedereen anders. Josje en Ruben hebben geen of weinig fysieke problemen ervaren, niet in de voorbereiding en niet tijdens het concert.
Emma daarentegen kreeg na de langere doorspeelsessies klachten die haar bij een Feldenkreis therapeute brachten, die zeer goed geholpen heeft bij het oplossen ervan.
Na afloop van de Nacht van Electra
Job stelt zichzelf altijd bij het spelen van zo’n stuk de vraag of hij zichzelf nou flink moet uitputten om conditie op te bouwen of moet hij juist zo weinig mogelijk spelen om zichzelf te sparen. Hij heeft deze keer voor het laatste gekozen en dat is hem goed bevallen.
Inhoud
Het is altijd weer moeilijk om over de inhoud van de composities van Morton Feldman te spreken. Vast staat dat het is opgebouwd uit patronen. Feldman begon het blad in te delen in 3 systemen van 4 balken (het kwartet dus), daarna zette hij de maatstrepen, 9 maten per regel. Binnen dit raster vulde hij de noten en maatsoorten in.
Hij refereert daarbij aan oosterse, met name Turkse en Anatolische tapijten en de manier waarop die gemaakt werden:
De patronen staan vast; de patronen worden echter uit herinnering geweven, hetgeen betekent dat er geen enkele herhaling dezelfde is. Groen wordt blauw zonder aanwijsbare reden.
Tijdens het spelen ga je een andere wereld binnen. In die wereld verschuiven tijd en ruimte. Spelers en luisteraars verliezen een besef van tijd en ruimte. De ruimte dijt uit en krimpt in elkaar.
Zelfs al moet je als speler voortdurend, van begin tot eind, tellen en geconcentreerd blijven, toch gebeurt er ook dan iets met dat besef.
De spelers corrigeren elkaar ongemerkt bij enig verlies van concentratie. Ze zijn zo op elkaar ingespeeld dat dat geen enkele moeite meer kost.
Elmer Schönberger heeft over Feldmans muziek eens gezegd dat hij van muzikale muggen olifantjes maakt. Het is muziek die tot op het bot is uitgekleed.
Het Kwartet: v.l.n.r.: Emma Breedveld, Job ter Haar, Ruben Sanderse, Josje ter Haar
Je zou ook kunnen stellen dat de composities van Feldman het perfecte muzikale antwoord zijn op het abstract expressionisme in de schilderkunst, en dan specifiek de schilderijen van Mark Rothko en Barnett Newman. Het evenwicht tussen abstractie en werkelijkheid is in beide gevallen zo perfect dat de fysiek voelbare leegte overblijft.
Voor het kwartet zelf is het werken aan zo’n muzikaal wereldwonder (Job) en het spelen ervan een louterende ervaring. Je beleving van muziek verandert totaal en ieder ander stuk wordt, ook al heeft ieder stuk zijn eigen moeilijkheden, gemakkelijker om te spelen en is in ieder geval nooit meer te lang van tijdsduur.
Allemaal kijken ze uit naar de volgende twee concerten in Amsterdam en in Leiden van dit geweldige strijkkwartet van Feldman. De concerten zullen alle drie totaal verschillende ervaringen opleveren, zoals ook ieder oosters tapijt helemaal eigen en autonoom is, ondanks de vastgelegde patronen.
—
Kaarten voor het Tweede Strijkkwartet van Morton Feldman zijn te koop via de kassa van het Muziekgebouw aan ‘t IJ.
In de nacht van 14 op 15 juli speelt het Ives Ensemble het ongeveer vijf uur durende Stringquartet II van Morton Feldman tijdens de Nacht van Electra, voorafgegaan door muziek van Jonathan Harvey, Charles Ives en het luiden van de acht klokken van de kerken van de dorpjes rondom Electra om klokslag 00:00 uur.
Het dorpje Electra (Lammerburen) in Groningen bij zonsondergang (Foto: © Jan Enne Haack)
De Nacht van Electra is een éénnachtsfestival dat zich afspeelt aan de oevers van het Reitdiep bij het gehucht Electra in Noordwest Groningen. In 2008 opgezet door slagwerkster Peppie Wiersma, is het festival inmiddels toe aan zijn vierde editie – 2011 werd overgeslagen.
Op 14 juli 2012 zal in één lange Nacht, van zonsonder- tot zonsopgang, een uitgebreid programma worden gepresenteerd in het landschap rond het gemaal De Waterwolf. In boerenschuren, aan het water en in de weilanden zullen allerlei activiteiten plaatsvinden, geïnspireerd door het nachtelijke landschap.
Met de wereldpremiere van nieuw werk van Piet-Jan van Rossum, de Nederlandse premiere van Bill Viola’s Ascension en een splinternieuwe Robbert van der Horst RadioBaken performance belooft dit een bijzondere Nacht te worden.
Bekijk hier het programma en lees hier een blogpost over de Nacht van Electra van muziekpublicist Thea Derks op de website van radio 4.
Morton Feldman’s ongeveer vijf uur durende Stringquartet II, gespeeld tussen half één ‘s nachts en zonsopgang, zal door het Ives Ensemble worden uitgevoerd midden in de weilanden in een speciaal gebouwde StroKapel.
In zijn Stringquartet II maakt Feldman gebruik van steeds langzaam veranderende patronen, die schijnbaar willekeurig en structuurloos verglijden, zoals ook de sterren in ogenschijnlijke chaos aan de nachtelijke hemel voorbij trekken.
Namens het ensemble spelen (v.l.n.r.) Josje ter Haar, Emma Breedveld, Ruben Sanderse en Job ter Haar. (Foto: Sjaak Ramakers, © Nationaal Muziekinstrumenten Fonds)
Een passe-partout die toegang geeft tot alle concerten en voorstellingen van de Nacht is te koop via de website van de Nacht van Electra. Klik hier. Voor informatie over bereikbaarheid en parkeren klik hier.
We spelen Morton Feldmans Tweede Strijkkwartet ook nog op 3 oktober in het Muziekgebouw aan ‘t IJ in Amsterdam en in de Stadsgehoorzaal in Leiden op 9 december van dit jaar. Of beluister een opname van een het eerste deel van het stuk door het Flux Quartet via YouTube:
Een interview met beeldend kunstenaar Madelon Hooykaas, waarvan zondag werk te zien is tijdens een concert van het Ives Ensemble in De Duif, over haar ontmoeting met John Cage, de samenwerking met componisten en de talloze (video)kunstprojecten die ze sinds 1972 met Elsa Stansfield en over de hele wereld realiseerde.
Zondag 25 maart spelen we muziek van de Britse componist Laurence Crane in De Duif. Tussen de twee muziekstukken door laten we videowerk zien van het Schots/Nederlandse kunstenaarsduo Stansfield/Hooykaas. Vanaf de vroege jaren zeventig experimenteerden Elsa Stansfield (Glasgow, 1945) en Madelon Hooykaas (Maartensdijk, 1942) met het (toen) nieuwe medium video en met film, geluidskunst en installaties rondom thema’s als het menselijk tijdsbesef, vergankelijkheid en de harmonie tussen mens en natuur.
Hun werk was te zien in binnen- en buitenland, van het Stedelijk Museum en het Nederlands Instituut voor Mediakunst (NIMk) tot het MoMA in New York en de Documenta (1987) in Kassel en op tal van biennales en festivals. In 2004 overleed Elsa Stansfield op 59-jarige leeftijd. Sindsdien bleef Madelon Hooykaas onder de naam Stansfield/Hooykaas doorwerken aan een indrukwekkend oeuvre. Kortgeleden maakte ze de keuze om alleen onder haar eigen naam verder te gaan.
Madelon Hooykaas
Michiel van Iersel Hoe ben je in contact gekomen met het Ives Ensemble?
Madelon Hooykaas Ik kende het ensemble al langer en heb ze eerder ook al horen spelen in de Slewe Gallery in Amsterdam. Tijdens een tentoonstelling in de Ketelfactory in Schiedam in 2011 ontmoette ik John Snijders, de artistiek leider en pianist van het ensemble. Daarnaast kende ik Anneke Oele, zakelijk directeur, al uit de kunstwereld.
MI Wat is je relatie met klassieke muziek?
MH Mijn hele leven luister ik al naar eigentijdse gecomponeerde muziek, van Morton Feldman en John Cage bijvoorbeeld. Ik heb John Cage ook ontmoet en de Rothko Chapel (waar Morton Feldman het gelijknamige stuk voor componeerde) in Houston bezocht. Ook hebben Elsa en ik samengewerkt met componisten als Frances-Marie Uitti, Ab Baars en Louis Andriessen. Het spel met tijdsbesef in de muziek van Feldman komt ook terug in ons werk en Oosterse (o.a. Japanse) muziek(instrumenten) is ook een terugkerend element. Ik zou de muziek van het Ives Ensemble trouwens niet klassiek willen noemen, maar hedendaags.
MI Kende je de muziek van Laurence Crane al, voordat we je benaderden om je werk te laten zien naast zijn muziek?
MH Eerlijk gezegd niet, dus ik ben heel benieuwd naar het concert.
MI Kan je iets vertellen over Video Void, het werk dat te zien zal zijn?
MH We maakten het in London in 1980, waar Elsa en ik veel werkten in die tijd. Je ziet video- en filmbeelden die we opnamen in een tunnel die onder de Thames loopt. Een jaar daarvoor maakten we ook al twee werken rondom de Thames, Tidal Flow en Transitions (beide uit 1979), die over het verglijden van de tijd en de vorming van onze perceptie gaan. Met Video Void borduurden we voort op die thema’s, maar in plaats van de rivier zie je een stroom auto’s die door de tunnel gaat en de ronddraaiende ventilator die voor de luchtverversing zorgt en samen hetzelfde visuele effect opleveren als het stromende water in de andere werken.
MI Hoe belangrijk is muziek of geluid in het werk?
MH Het werk begon als soundtrack, die Elsa in ons atelier in Oost-Londen maakte. Het bestaat o.a. uit geluiden die in de tunnel zijn opgenomen. De beelden kwamen later. De lengte van de soundtrack werd bepaald door de tijdsduur van het lopen door de tunnel en dit werd ook de lengte van de video. Het geluid van de roterende ventilator zorgt voor een hoorbare cadans, die invloed heeft op de beelden en hoe je die als kijker ervaart.
MI In hoeverre is Video Void typisch of juist afwijkend voor jullie werk(wijze)?
MH In veel werken leggen we een directe (visuele) relatie met de natuur om ons heen, maar in Video Void ontbreekt ieder spoor van natuur of menselijk leven. In die zin is het afwijkend, maar door de traagheid van de beelden en de cadans in het geluid refereert het werk ook aan de menselijke ademhaling of hartslag. Door de ogen van mensen wordt een artificiële omgeving, zoals een tunnel, weer onderdeel van een groter geheel.
Beeld uit Video Void (1980)
MI Wat vindt je ervan dat het werk te zien is in De Duif, een kerk?
MH Ik vind het goed en spannend. Het werk is lang niet te zien geweest. Begin jaren tachtig werden we gevraagd om het tijdens de Biënnale van Sydney in Australië te laten zien. En we hebben het ook als installatie getoond in The Kitchen in New York. Daar was de video een paar keer achter elkaar te zien. In de Duif ziet het publiek het hele werk in één keer, wat ik prima vind.
MI Als mensen na het zien van Video Void zich verder willen verdiepen in jullie werk, wat zou je dan aanraden?
MH Ze zouden bijvoorbeeld naar The Force Behind its Movement uit 1984 kunnen kijken.
MI Waar ben je nu mee bezig, welke projecten werk je aan?
MH In september opent een tentoonstelling met drie nieuwe werken in Japanmuseum het SieboldHuis in Leiden. Voor een van de werken baseer ik me op de nucleaire ramp in Fukushima als gevolg van de zeebeving voor de kust van Japan en de daarop volgende tsunami van 11 maart 2011.
–
Het concert in De Duif op zondag 25 maart begint om 16:00 uur. Kaarten zijn verkrijgbaar aan de deur en kosten 5 Euro. Madelon Hooykaas is aanwezig en vertelt over haar werk. De getoonde film, Video Void, is afkomstig uit de collectie van het Nederlands Instituut voor Mediakunst, partner van de concertreeks in De Duif.
Deze maand spelen we twee keer in Amsterdam. Op zondag 25 maart zijn we weer te horen in De Duif en op dinsdag 27 maart keren we terug naar Felix Meritis voor de concertreeks Nieuws van het Front.
Het Ives Ensemble heeft in de loop der jaren nauwe banden opgebouwd met een groot aantal componisten. Van vijf van hen speelt het ensemble hun meest bijzondere werken in dit programma van louter tophits. Ook van de naamgever van het ensemble, Charles Ives, klinkt muziek in zijn extreme stuk: String Quartet nr. 2.
PROGRAMMA DINSDAG 27 MAART
Christopher Fox – Straight lines in broken times2 (1992)
Morton Feldman – Instruments 1 (1974)
Gerald Barry – Quintet (1995)
Aldo Clementi – Impromptu (1989)
Clarence Barlow – 1981 (1981)
Charles Ives – String Quartet nr. 2 (1910)
Terugblik: eerste concert in De Duif op 22 januari
Op zondag 22 januari speelde John Snijders het 75 minuten durende pianostuk ‘For Bunita Marcus’ van de Amerikaanse componist Morton Feldman. Tijdens het drukbezochte concert in de prachtige kerk De Duif was er ook een kunstwerk te zien van het duo Driessens & Verstappen.
In 2012 speelt het Ives Ensemble op zes zondagen muziek van belangrijke naoorlogse componisten in de prachtige kerk De Duif in Amsterdam. Bij ieder concert is (media)kunst van gerenommeerde hedendaagse kunstenaars te zien uit de collectie van het Nederlands Instituut voor Mediakunst. Het Ives Ensemble heeft nauwe banden met beeldende kunst(enaars). Het eerstvolgende concert in deze reeks in De Duif is op zondag 26 februari met muziek van John Cage.
Maar eerst spelen we op dinsdag 31 januari in Felix Meritis in Amsterdam. De muziek van o.a. Michael von Biel, George Crumb en Mayke Nas zoekt de grenzen op van wat je met een instrument kan/mag doen.
Informatie en kaarten via www.felix.meritis.nl
For Bunita Marcus (75’) (1985)
Morton Feldman (1926 – 1987)
John Snijders – Piano
Bunita Marcus leerde Feldman in 1976 kennen als compositiestudente in Buffalo, waarna ze negen jaar lang een verhouding hadden.
E-volved Cultures
2005 – 2012
Driessens & Verstappen
(met dank aan Galerie VOUS ETES ICI)
Het organische groeiproces in het werk van Driessens & Verstappen doet denken aan de klankevolutie en kleine versnellingen en vervormingen in de muziek van Feldman. Sacha Bronwasser van de Volkskrant beschreef het werk als een “digitale beeld-kweekvijver”, “(de kunstenaars) laden een paar eenvoudige gegevens in de computer en laten die vervolgens volgens een evolutieprincipe groeien. De sterkste data overleven de anderen, groeien door en vermenigvuldigen zich. Dat leidt tot een projectie van schimmelachtige structuren, die er natuurlijk en tegelijk heel kunstmatig uit zien.”
Het Ives Ensemble speelt de beste moderne kamermuziek in de meest pure vorm in Amsterdam en ver daarbuiten. Met de eigenzinnige Amerikaanse componist Charles Ives als naamgever zoekt het ensemble steeds naar nieuwe klanken. Met één been in de 20e eeuw, één been in de 21e eeuw en met ogen en oren gericht op de 22e eeuw speelt het ensemble muziek voor de toekomst.
In 2012 speelt het Ives Ensemble op zes zondagen muziek van belangrijke naoorlogse componisten in de prachtige kerk De Duif in Amsterdam. Bij ieder concert is (media)kunst van gerenommeerde hedendaagse kunstenaars te zien uit de collectie van het Nederlands Instituut voor Mediakunst. Het volgende concert in deze reeks in De Duif is op zondag 26 februari met muziek van John Cage.
Partners: Nederlands Instituut voor Mediakunst, Non-fiction, Stadsherstel Amsterdam N.V.
http://www.youtube.com/watch/?v=KgydtFsPl4k
Morton Feldman en de “Digitale beeld-kweekvijver”
Aanstaande zondag spelen we muziek van Morton Feldman in De Duif en laten we de installatie E-volved Cultures van het kunstenaarsduo Driessens & Verstappen zien, waarvan hiernaast een kort fragment. Het organische groeiproces in hun werk doet denken aan de klankevolutie en kleine versnellingen en vervormingen in de muziek van Feldman.
Sacha Bronwasser van de Volkskrant beschreef het werk als een ‘digitale beeld-kweekvijver’: “(de kunstenaars) laden een paar eenvoudige gegevens in de computer en laten die vervolgens volgens een evolutieprincipe groeien. De sterkste data overleven de anderen, groeien door en vermenigvuldigen zich. Dat leidt tot een projectie van schimmelachtige structuren, die er natuurlijk en tegelijk heel kunstmatig uit zien.”