24 oktober 2024 Donderdagavondserie, Muziekgebouw aan ’t IJ Amsterdam, aanvang 20:15
programma: Portret Charles Ives Largo (1901) (klarinet, viool, piano) Violin SonataNr.4 “Children’s Day at the Camp Meeting” (1915) (viool, piano) Study for piano Nr.9 “The Anti-Abolitionist Riots in the 1930s and 1940s” (piano) String Quartet Nr.1 “From the Salvation Army” (1896) (strijkkwartet) Three Quarter-tone Pieces (1925) (2 piano’s) Study for piano Nr. 21 “Some Southpaw Pitching” (piano) Trio (1904-11) (viool, cello, piano)
We mogen dan wel niet meer zoveel concerten verzorgen als in onze structureel gesubsidieerde dagen, dat neemt niet weg dat we nog regelmatig op de podia te vinden zijn. Vanaf seizoen 2022-2023 staan vooralsnog de volgende projecten op stapel:
Bailie, Miller, een tweeluik
In dit programma dat we in coproductie met De Link in Tilburg realiseren, staan twee spraakmakende componisten centraal: Joanna Bailie en Cassandra Miller. Van beiden voeren we zowel een nieuw werk als een bestaande compositie uit. Tijdens de lockdown schreef Cassandra Miller Perfect Offering voor fluit, klarinet en strijkkwartet. Zij ging daarvoor te rade bij Leonard Cohens Anthem uit 1992, een song waarin Cohen tegen beter weten in de hoop op betere tijden uitspreekt. Millers eigen stem en het beeld van heen en weer zwaaiende kerkklokken en vormen het uitgangsmateriaal voor deze nieuwe compositie. Daarnaast klinkt Warblework waarin Miller zich laat inspireren door de zang van 4 Noord-Amerikaanse lijstersoorten die op ingenieuze wijze door een strijkkwartet verklankt wordt. Ook Joanna Bailie gaat in haar nieuwe compositie van bestaande geluidsfenomenen uit. In haar From above and far away (een opdracht van het De Eduard van Beinum Stichting) klinken verre verkeersgeluiden door, die net boven de gehoordrempel uitkomen en daardoor zeer tot de verbeelding spreken. Daarnaast klinkt Artificial Environments 1-5, een werk waarin het onderscheid tussen spraak, omgevingsgeluid en muziek soms nauwelijks te maken is.
concerten – 8 maart 2023 middag – Music Department Durham University UK – 8 maart 2023 avond – Music Department Durham University UK
programma Joanna Bailie
Cassandra Miller
Joanna Bailie
Cassandra Miller
From above and far away (2020) (in opdracht van Eduard van Beinum Stichting) klarinet, piano, strijkkwartet, elektronica Warblework (2011-2017) strijkkwartet Artificial Environments 1-5 (2011) fluit, klarinet, viool/altviool, cello, piano, elektronica Perfect Offering (2020) (in opdracht van De Link) fluit, klarinet, strijkkwartet, piano
Feldman, Cage, Wolff
In dit programma dat zich met name richt op onze grote inspiratoren John Cage en Morton Feldman, combineren we eerder gespeeld met nieuw repertoire. Van Feldman voeren we Why Patterns? uit, een meesterwerk dat we in het verleden regelmatig op de planken brachten en dat het verdient weer eens live gehoord te worden. Als tegenhanger hiervan klinkt het minstens even intrigerende Cheap Imitation van Cage in een voor ons nieuwe versie, namelijk het arrangement dat Feldman van dit werk maakte en dat qua bezetting – fluit, glockenspiel, piano – overeenkomt met zijn Why Patterns? Deze composities vullen we aan met korte en relatief weinig gehoorde werken van Cage en Feldman, en met het aan Feldman opgedragen For Morty van Christian Wolff.
concert – 20 april 2023 20:15 – Muziekgebouw aan ’t IJ Amsterdam (concert in de donderdagavondserie)
programma John Cage (1912-1992)
Christian Wolff (geb. 1932)
John Cage/arr. Morton Feldman (1926-1987) Morton Feldman
Morton Feldman
Morton Feldman
Scenario for MF (1986) spreker For Morty (1987) slagwerk, piano Cheap Imitation (1969/1980) fluit, glockenspiel, piano Durations 1 (1960) altfluit, piano, viool, cello Four Instruments (1965) buisklokken, piano, viool, cello Why Patterns? (1978) fluit, glockenspiel, piano
Aphrodíte en Seléne
‘Huiscomponist’ van het Ives Ensemble Richard Rijnvos schrijft graag in cycli. Zo vangt hij in Grand Atlas de zeven werelddelen in zeven muzikale tableaus, verklankt hij aspecten van Venetië in zijn cyclus la Serenissima en voorziet hij bijzonder bezette werken uit de 20ste eeuw van een evenknie in zijn serie Riflessi. Onlangs is hij aan Kosmoscópio begonnen, een cyclus geïnspireerd op de harmonie der sferen zoals de oude Grieken die zich voorstelden. Kosmoscópio zal uit negen werken bestaan die elk een van de hemellichamen representeren die binnen de klassieke kosmologie onderscheiden worden: de aarde, de maan, Mercurius, Venus, de zon, Mars, Jupiter, Saturnus en de vaste sterren. De maan en Venus – Seléne en Aphrodíte in het Grieks – zijn de eerste in de reeks die Rijnvos heeft voltooid. Beide werken worden door ons in première gebracht. In het strijkkwartet Seléne verklankt Rijnvos een volledige maancyclus, van wassende tot volle maan en in retrograde terug naar de uitgangspositie waarin de maan onzichtbaar is. En in Aphrodíte volgen we Venus in haar complexe omwentelingsritme ten opzichte van de aarde. Het vrouwelijke karakter dat aan deze planeet wordt toegedicht komt tot uiting in het gebruik van een shō, een betoverend Japans mondorgel dat door drie violen, twee altviolen en cello begeleid wordt. De première van Aphrodíte en Seléne vindt in November Music 2023 plaats. Daarna zal Seléne in Galerie Marzee en Muziekgebouw aan ’t IJ te horen zijn, in een programma dat met werk van Crawford, de Leeuw en Crane bijna een eeuw omspant en een verrassend licht werpt op Rijnvos’ nieuwe noten.
programma Richard Rijnvos – Aphrodíte (2022-2023) Richard Rijnvos – Seléne (2022)
Selénein ander licht 19 november 2023 16:00 – Galerie Marzee Nijmegen 30 november 2023 20:15 – Muziekgebouw aan ’t IJ Amsterdam (donderdagavondserie)
In dit programma laten we aan Seléne drie oudere composities in verwante bezetting voorafgaan: een strijkkwartet van Reinbert de Leeuw dat geflankeerd wordt door pianokwintetten van Ruth Crawford en Laurence Crane. Dit leidt tot een contrastrijk programma. Crawfords Suite nr 2 laat zich karakteriseren als een expressionistisch en modernistisch werk, waarin invloeden van Ives en Berg op unieke wijze samenvloeien. Daartegenover staat de bedrieglijke eenvoud van het Piano Quintet van Crane, waarin op een manier die in de verte aan Satie en Feldman doet denken, met ogenschijnlijk simpele middelen grote diepgang bereikt wordt. Als intermediair tussen deze kwintetten klinkt er voor de pauze tenslotte nog de weinig gehoorde Etude voor strijkkwartet vande Leeuw, een beweeglijk werk dat Stravinskiaanse ritmiek paart aan ongemakkelijke harmonieën die zo kenmerkend zijn voor de Hollandse school. Dit alles vormt een bijzonder contrapunt met Rijnvos’ etherische en tegelijkertijd capricieuze Seléne, dat het gehele programma na de pauze in beslag neemt.
programma Ruth Crawford (1901-1953)
Reinbert de Leeuw (1938-2020)
Laurence Crane (1961)
Richard Rijnvos (1964)
Suite nr 2 (1929) strijkkwartet, piano Etude voor strijkkwartet (1983/85) strijkkwartet Piano Quintet (2011) strijkkwartet, piano Seléne (2022) strijkkwartet
Hieronder een eerste overzicht van de concerten die voor dit najaar op het programma staan. Rond de opening van het nieuwe seizoen – begin september – volgt nadere informatie.
Opening lezingencyclus over de stad als utopisch ideaal 12-09-2019 20:15 Stichting Utopa - Orgelpark,Amsterdam
Componistenportret Richard Rijnvos22-09-2019 14:15 Orgelpark, Amsterdamprogramma:Ponte de la pietà (documentaire)Richard Rijnvos – Quattro quadri (voor orgel solo)Richard Rijnvos – Das Wohlpräparierte Klavier (première) + video Adam Barker-MillRichard Rijnvos – Riflesso sullo spazio
25-10-2019 middag componistenworkshop Durham UK 26-10-2019 19:30 Musicon concert, Durham UK 27-10-2019 19:30 Musicon concert, Durham UK
programma (o.a.):Nevenwerk II Morton Feldman – Three Clarinets, Cello and PianoArnold Schönberg – Suite op. 29Richard Rijnvos – Riflesso sullo spazio
Componistenportret Richard Rijnvos + cd-presentatie28-10-2019 19:45 Purcell Room, Southbank, Londen UKprogramma:Richard Rijnvos – Riflesso sul tastoRichard Rijnvos – Das Wohlpräparierte Klavier + video Adam Barker-MillRichard Rijnvos – Riflesso sullo spazio
zie: site Southbank Centre
November Music 2019
09-11-2019 18:45 November Music, Willem Twee Toonzaal, Den Boschprogramma:Willem Boogman – nieuw werk (première)Richard Rijnvos – Riflesso sullo spaziozie: site November Music
Programma rond nieuw werk Willem Boogman
12-12-2019 20:15 Muziekgebouw aan ’t IJ, Amsterdamprogramma (o.a.):Willem Boogman – nieuw werkAnton Webern – Streichtrio op. 20John Cage – Child of TreeMorton Feldman – Projection 2Franco Donatoni – Etwas ruhiger im Ausdruck zie: site Muziekgebouw aan 't IJ
Nevenwerk II
14-12-2019 20:00 TivoliVredenburg, Utrechtprogramma:Morton Feldman – Three Clarinets, Cello and PianoArnold Schönberg – Suite op. 29Richard Rijnvos – Riflesso sullo spazio
De NRC over de voorstelling: “…poëzie van subliem vormgegeven traagheid. Imponerend, confronterend en vooral bezwerend.“
Wij hebben er als ensemble een handje van om ons buiten de gebaande paden te begeven. En dat geldt ook voor de kunstenaars met wie wij samenwerken. De drijvende kracht hierachter is niet zozeer een blind verlangen naar het onbekende, maar de intuïtie dat er op een nieuw ingeslagen weg iets van bijzondere waarde te vinden is. En precies dat inspireerde tot de muziektheaterproductie De optocht.
Dat dit project uitgroeide tot een werk van bijna 3 uur zonder pauze, met een incourante bezetting van 2 sprekers, mimespeler en een exotisch geïnstrumenteerd ensemble, is op zich niet uitzonderlijk. We zijn wel wat gewend op dit gebied. Nee, het is vooral de inhoud van de voorstelling en de uitwerking daarvan in contrasterende lagen, die ons naar nieuw terrein voerde. Het vertrekpunt, prozagedicht De optocht van Toon Tellegen, gaf daar alle aanleiding toe. In dit grootse werk trekt de mensheid in al zijn tekortkomingen aan een ooggetuige voorbij, om zonder uitzondering onder een ‘Pats!’ te eindigen. Een tekst als een donderpreek, obstinaat, confronterend, maar ook humorvol en tot de verbeelding sprekend.
Het was Tellegen zelf die bevriend componist Piet-Jan van Rossum vroeg om aan deze verbeelding vorm te geven. Zo kwam het tot de contouren van een groot muziektheaterwerk. Regisseur Petra van der Schoot en het IE schoven vervolgens aan om zich aan het scenische gedeelte en de praktische uitvoering van het project te wijden. Alles bijeen een enorme onderneming, waardoor het nog ruim een jaar duurde voordat het tot de definitieve vorm kwam. Maar toen stond er ook wat, een voorstelling waarvan de verschillende lagen op fascinerende wijze op elkaar inwerken: Tellegens barokke tekst, om beurten voorgedragen door acteur Joop Keesmaat en performer Han Buhrs. Een partituur bestaande uit een bijzondere mix van geluidsimpressies uit Japan en instrumentale solo’s en interludes, muziek die zich gaandeweg aan de tekst ontworstelt en zijn eigen contemplatieve grond vindt. En een verstilde scene geïnspireerd op het Nō Theater, waarin mimespeler Anton van der Sluis in een aantal bezwerende verschijningen fungeert als intermediair tussen de Westerse wereld van Tellegen en de Oosterse van Nō.
Alhoewel deze afzonderlijke elementen op zich al bijzonder genoeg zijn, is het totaal meer dan de som der delen. En dat laat zich niet in een paar worden vangen. Proberen we het toch, dan is De optocht misschien het best te omschrijven als een groot ritueel waarin diverse aspecten van het menselijke bestaan in een transformerend licht geplaatst worden. En dat is grond waarop wij ons niet eerder bewogen. Komt dat zien daarom!
Voorafgaand aan de voorstelling vindt er om 13:15 een inleiding met de makers plaats en deelt Tellegen via een video enkele gedachten met het publiek. Na afloop is er een meet & greet en zijn er door Tellegen gesigneerde bundels van De optocht te koop.
Geweest:
11 maart 2018 - Wilmink Theater Enschede - 19:00 17 maart 2018 - RO Theater Rotterdam - 19:30 in samenwerking met Poetry International Rotterdam
25 maart 2018 -TivoliVredenburg Utrecht - 14:00
Eerdere concerten/voorstellingen
Musicon Concert Series
10 en 11 februari 2018 dagelijks concerten om 16:00 en 19:30 Music School, Palace Green Durham UK
In de Musicon concertserie van Durham University spelen we vier programma’s rond het thema 20th Century Music. Een mer à boire. Hoe een selectie te maken uit een eeuw die zich karakteriseert door een enorme diversiteit aan stromingen? En wat te doen met de totale vrijheid die het recente componeren kenmerkt en waarbinnen er bijna evenveel stijlen en methodes als componisten bestaan? Uitgangspunt van de serie werd het schijnbaar rationele ‘een decennium per concert’. Daarbinnen kwam het echter tot zeer persoonlijke keuzes. Het resultaat is programma’s met vele nieuwe inkijkjes en ongedachte dwarsverbanden. Daarin komen naast voor het IE nieuwe componisten als Nono en Saariaho, ook oude getrouwen als Crane, Bauckholt en Rijnvos aan bod. Van de laatste gaat een werk uit deze eeuw (sic) dat zich echter baseert op een werk uit de zeventiger jaren van de vorige.
zaterdag 10 februari 2018
Back to the 60s - met Lore Lixenberg sopraan
Luigi Nono - La Fabbrica Illuminata
Oliver Leith - Three Pamphlets on not Staring at the Sun
Michael von Biel - String Quartet nr 2
John Cage - Atlas Eclipticalis Back to the 70s - met Lore Lixenberg sopraan
Kazimierz Serocki - Swinging Music
Luigi Nono - …sofferte onde serene…
Morton Feldman - Voice, violin and piano
Richard Rijnvos - Riflesso sull’arco
Trevor Wishard - Red Bird Zondag 11 februari 2018 Back to the 90s
Laurence Crane - 20th Century Music
Tom Johnson - Simultaneous Progressions
Kaija Saariaho - Oi Kuu
Katharine Norman - In The Stream
Carola Bauckholt - In gewohnter Umgebung III Back to the 80s
Salvatore Sciarrino - Anamorfosi
Pauline Oliveros - The Well
Luigi Nono - Hay Que Caminar “Soñando”
Laurence Crane - Trio for Ros and Peter
Pauline Oliveros - The Gentle
Mark Carroll - 18 kisses with eyes closed
16 maart 2018 - NatLab Eindhoven - 19:3024 februari 2018 - Frascati Amsterdam - 19:30
Nog eenmaal voeren we ons samenwerkingsproject met choreografe Keren Levi uit: Footnotes (double bill). In NatLab Eindhoven spelen we Morton Feldmans betoverende Crippled Symmetry, waarna er een bijzondere choreografie van Levi gaat op basis van datzelfde werk (maar niet in de klassieke zin…). En ook niet te versmaden: dat alles in een decor van de bekende Nederlandse beeldend kunstenaar Krijn de Koning. Lees hieronder verder over dit bijzondere project en komt dat horen en zien!
Dans en muziek zijn nauw met elkaar verbonden, ook binnen de hedendaagse praktijk. Vaak wordt een nieuwe choreografie op bestaande muziek gemaakt en samen daarmee uitgevoerd. Toch is het mogelijk van dit stramien af te wijken, zoals Footnotes (double bill) laat zien. De inspiratie voor dit gezamenlijk project van Ives Ensemble, choreografe Keren Levi en beeldend kunstenaar Krijn de Koning, komt nog steeds van een bestaand muziekwerk: Crippled Symmetry van Morton Feldman. Maar voor het dansgedeelte staat het klinkende aspect van deze partituur niet meer centraal. Keren Levi baseert zich op de grafische component, het notenbeeld, en komt van daaruit tot een vertaling in beweging . Resultaat is een choreografie die door de bijzondere verhouding tot de bron, zijn eigen wetten lijkt te volgen. Deze onconventionele opzet wordt verder doorgevoerd door Crippled Symmetry niet tegelijk met de dans uit te voeren. Als begeleiding klinkt een meerkanaals soundscape van componist Tom Parkinson, waarin hij fragmenten van een opname van Crippled Symmetry gebruikt die hij uitvergroot en combineert met gespreksopnamen van Feldman uit de periode dat hij het werk schreef. Daarnaast gaat de dans een interactie aan met een groot object van Krijn de Koning. Hij creëerde een veelkleurige blokkenmuur die het podium in tweeën deelt en het publiek een volledige blik op de vloer ontneemt. De dansers gebruiken een doorgang in de muur om daar zo nu en dan achter te verdwijnen. Een compleet beeld van de choreografie kan zo alleen in het hoofd van de toeschouwer ontstaan.
Is er dan geen plaats voor Crippled Symmetry zelf? Jazeker: in deze double bill voeren wij dit werk voor de pauze integraal uit. En dat alleen al is een bezoek aan de voorstelling waard. U hoort een betoverend 90 minuten durend trio voor fluiten, slagwerk en toetsen, waarin Feldmans fascinatie voor Anatolische tapijten doorklinkt. Deze kenmerken zich door subtiele figuratieve variaties die door een speciale weefmethode ontstaan. In Crippled Symmetry krijgen deze variaties een muzikale pendant: motieven verschijnen, worden herhaald, verdwijnen en duiken weer op, steeds herkenbaar maar zelden als exacte kopie van zichzelf. Gelijk maar toch verschillend, als in een kreupele symmetrie.
Op zondagmiddag 19 april vindt in Castrum Peregrini Amsterdam de feestelijke opening van de eerste editie van de New Ears Salon plaats. In dit nieuwe initiatief van het Ives Ensemble komen beeldende kunst en muziek op bijzondere wijze samen. Per saloneditie komt een toonaangevend beeldend kunstenaar tot een expositie van eigen werk. In deze expositie speelt het ensemble vervolgens een concertprogramma dat in overleg met de kunstenaar tot stand gekomen is. Het daarmee gestarte gesprek tussen kunstenaar en ensemble, en in bredere zin tussen makers en disciplines, wordt in de salon voortgezet. De bezoekers zijn van harte uitgenodigd hieraan deel te nemen. Het idee is een ruimte voor kunst, makers en publiek te creëren, waarin de afstand tot atelier en podium verdwijnt en een inspirerende uitwisseling tussen de aanwezigen vanzelfsprekend is.
In de eerste editie van de New Ears Salon staat beeldend kunstenaar Sarah van Sonsbeeck centraal. In deze PDF is uitgebreid te lezen over het bijzondere programma dat zij met ons heeft samengesteld. Daarin ook alle praktische informatie en een vooraankondiging van salonedities 2 & 3.
Vanwege het beperkte aantal plaatsen raden wij u nadrukkelijk aan vooraf te reserveren. Dat kunt u doen door ons een email te sturen. Een telefoontje is natuurlijk ook mogelijk.
In 2012 is het honderd jaar geleden dat de grote Amerikaanse componist en beeldend kunstenaar John Cage werd geboren. Het Ives Ensemble is al sinds jaar en dag specialist in het uitvoeren van het werk van Cage. John Snijders, oprichter, artistiek leider en pianist van het Ives Ensemble, vertelt over zijn ontmoeting met John Cage.
In 1988 was John Cage te gast bij het Koninklijk Conservatorium in Den Haag, eigenlijk als vervanging voor het geplande Luigi Nono Project, dat door ziekte van de Italiaanse componist geen doorgang kon vinden. Het is misschien niet erg netjes om te zeggen, maar Nono’s ziekte bleek voor mijn muzikale ontwikkeling van cruciaal belang. Cage bezat het vermogen om, met zijn goedgehumeurde anarchistische houding, alle zekerheden onder je vandaan te slaan en je in grote verwarring achter te laten. Componisten konden na een ontmoeting met hem vaak een paar jaar nauwelijks meer aan componeren denken, maar voor mij als uitvoerder verbreedde dit eerste contact met Cage mijn muzikale horizon en ik kan wel zeggen dat mijn denken over muziek, uitvoeren, concerten en geluid in het algemeen nooit meer hetzelfde kon zijn. Om met Mauricio Kagel te spreken: ‘Iedereen is door Cage beïnvloed, ook degenen die niet door hem beïnvloed zijn.’ Bij het slotconcert van het Cage project zei hij tegen mijn toenmalige partner en medeleider van het Ives Ensemble Richard Rijnvos en mij: ‘Als je in New York bent, bel me op, ik sta in het telefoonboek, en kom langs.’ De zomer erop waren we inderdaad in New York, we keken in het telefoonboek, belden en brachten een onvergetelijke middag bij Cage door, toevalligerwijs tevens mijn verjaardag.
De laatste keer dat ik hem sprak was in juli 1992, een week of vijf voor zijn dood. Het Ives Ensemble was uitgenodigd om een concert met zijn werk te spelen in een festival in Ferrara, Italië en op goed Cageiaanse wijze lukte het agendatechnisch niet om ons concert samen te laten vallen met zijn fysieke aanwezigheid. Hij arriveerde een paar dagen later en ik besloot te wachten om hem nog eens persoonlijk te bedanken voor de compositie Ten die hij in oktober 1991 voor het Ives Ensemble had geschreven. Hij kwam samen met zijn goede vriendin, de fotografe en mecenas Betty Freeman, en hoewel broos was hij opgewekt als altijd. We spraken over de concerten die we zouden gaan geven tijdens het Anarchic Harmony Festival in Frankfurt, een verjaardagsfestival dat onverwacht zou moeten worden omgedoopt tot een In Memoriam.
Cage zag nogal op tegen alle feestelijkheden. Zoals hij eerder in een interview zei: ‘When you have celebration going on all over the world, it usually takes a year before and a year after those birthdays to get them all in. That leaves me with a year or two every five years to do my work.’ Het beste verjaardagscadeau dat je dan kan geven, bestaat uit het de kunstenaar niet lastigvallen en hem niet bij de feestelijkheden betrekken. Daarom zal ik ook van harte meedoen aan de viering van Cage zijn 100ste geboortedag met concerten in het Stedelijk Museum, het Muziekgebouw, Korzo en Durham (UK). Zijn werk is muzikaal, filosofisch, visueel en maatschappelijk onverminderd actueel en maakt hem tot een van de grootsten, niet alleen van de twintigste, maar waarschijnlijk van alle eeuwen. Ik wens iedereen de ‘happy new ears’ toe die Cage ook na zijn dood nog steeds kan uitdelen.
We openen het culturele seizoen op spectaculaire wijze met een optreden tijdens de opening van het vernieuwde Stedelijk Museum op zaterdag 22 september en een concert met muziek van Aldo Clementi en videokunst van Marcel Duchamp in de prachtige kerk De Duif op zondag 23 september, beide in Amsterdam. De opening van het Stedelijk is helaas alleen op uitnodiging bij te wonen, maar het concert in De Duif is voor iedereen toegankelijk voor slechts 5 Euro!
Stedelijk Museum: mix van moderne muziek in het bijzijn van de koningin
Na een verbouwing van 8 jaar heropent het Stedelijk Museum weer voor het publiek. Op zaterdag 22 september vindt de officiële opening plaats in het bijzijn van koningin Beatrix. Het Ives Ensemble speelt die dag een tweetal programma’s met muziek van mensen die een relatie hebben met de collectie van het Stedelijk, zoals Marcel Duchamp en John Cage, en andere componisten die een band hebben met het ensemble en/of met beeldende kunst.
Dit concert is alleen bij te wonen op uitnodiging van het Stedelijk Museum. De feestelijke opening wordt op zaterdag 22 september wel live door de AVRO en de NOS uitgezonden. Klik hier voor meer informatie.
22 SEP in De Duif: muziek van Aldo Clementi en video van Marcel Duchamp
In 2012 speelt het Ives Ensemble op zes zondagen muziek van belangrijke naoorlogse componisten in de prachtige kerk De Duif in Amsterdam. Bij ieder concert is (video)kunst van gerenommeerde hedendaagse kunstenaars te zien.
Op zondag 23 september spelen we voor de vierde keer in De Duif. Met deze keer zes werken van Aldo Clementi en films van o.a. Marcel Duchamp. Toegang is slechts 5 Euro!
Een interview met beeldend kunstenaar Madelon Hooykaas, waarvan zondag werk te zien is tijdens een concert van het Ives Ensemble in De Duif, over haar ontmoeting met John Cage, de samenwerking met componisten en de talloze (video)kunstprojecten die ze sinds 1972 met Elsa Stansfield en over de hele wereld realiseerde.
Zondag 25 maart spelen we muziek van de Britse componist Laurence Crane in De Duif. Tussen de twee muziekstukken door laten we videowerk zien van het Schots/Nederlandse kunstenaarsduo Stansfield/Hooykaas. Vanaf de vroege jaren zeventig experimenteerden Elsa Stansfield (Glasgow, 1945) en Madelon Hooykaas (Maartensdijk, 1942) met het (toen) nieuwe medium video en met film, geluidskunst en installaties rondom thema’s als het menselijk tijdsbesef, vergankelijkheid en de harmonie tussen mens en natuur.
Hun werk was te zien in binnen- en buitenland, van het Stedelijk Museum en het Nederlands Instituut voor Mediakunst (NIMk) tot het MoMA in New York en de Documenta (1987) in Kassel en op tal van biennales en festivals. In 2004 overleed Elsa Stansfield op 59-jarige leeftijd. Sindsdien bleef Madelon Hooykaas onder de naam Stansfield/Hooykaas doorwerken aan een indrukwekkend oeuvre. Kortgeleden maakte ze de keuze om alleen onder haar eigen naam verder te gaan.
Madelon Hooykaas
Michiel van Iersel Hoe ben je in contact gekomen met het Ives Ensemble?
Madelon Hooykaas Ik kende het ensemble al langer en heb ze eerder ook al horen spelen in de Slewe Gallery in Amsterdam. Tijdens een tentoonstelling in de Ketelfactory in Schiedam in 2011 ontmoette ik John Snijders, de artistiek leider en pianist van het ensemble. Daarnaast kende ik Anneke Oele, zakelijk directeur, al uit de kunstwereld.
MI Wat is je relatie met klassieke muziek?
MH Mijn hele leven luister ik al naar eigentijdse gecomponeerde muziek, van Morton Feldman en John Cage bijvoorbeeld. Ik heb John Cage ook ontmoet en de Rothko Chapel (waar Morton Feldman het gelijknamige stuk voor componeerde) in Houston bezocht. Ook hebben Elsa en ik samengewerkt met componisten als Frances-Marie Uitti, Ab Baars en Louis Andriessen. Het spel met tijdsbesef in de muziek van Feldman komt ook terug in ons werk en Oosterse (o.a. Japanse) muziek(instrumenten) is ook een terugkerend element. Ik zou de muziek van het Ives Ensemble trouwens niet klassiek willen noemen, maar hedendaags.
MI Kende je de muziek van Laurence Crane al, voordat we je benaderden om je werk te laten zien naast zijn muziek?
MH Eerlijk gezegd niet, dus ik ben heel benieuwd naar het concert.
MI Kan je iets vertellen over Video Void, het werk dat te zien zal zijn?
MH We maakten het in London in 1980, waar Elsa en ik veel werkten in die tijd. Je ziet video- en filmbeelden die we opnamen in een tunnel die onder de Thames loopt. Een jaar daarvoor maakten we ook al twee werken rondom de Thames, Tidal Flowen Transitions(beide uit 1979), die over het verglijden van de tijd en de vorming van onze perceptie gaan. Met Video Void borduurden we voort op die thema’s, maar in plaats van de rivier zie je een stroom auto’s die door de tunnel gaat en de ronddraaiende ventilator die voor de luchtverversing zorgt en samen hetzelfde visuele effect opleveren als het stromende water in de andere werken.
MI Hoe belangrijk is muziek of geluid in het werk?
MH Het werk begon als soundtrack, die Elsa in ons atelier in Oost-Londen maakte. Het bestaat o.a. uit geluiden die in de tunnel zijn opgenomen. De beelden kwamen later. De lengte van de soundtrack werd bepaald door de tijdsduur van het lopen door de tunnel en dit werd ook de lengte van de video. Het geluid van de roterende ventilator zorgt voor een hoorbare cadans, die invloed heeft op de beelden en hoe je die als kijker ervaart.
MI In hoeverre is Video Void typisch of juist afwijkend voor jullie werk(wijze)?
MH In veel werken leggen we een directe (visuele) relatie met de natuur om ons heen, maar in Video Void ontbreekt ieder spoor van natuur of menselijk leven. In die zin is het afwijkend, maar door de traagheid van de beelden en de cadans in het geluid refereert het werk ook aan de menselijke ademhaling of hartslag. Door de ogen van mensen wordt een artificiële omgeving, zoals een tunnel, weer onderdeel van een groter geheel.
Beeld uit Video Void (1980)
MI Wat vindt je ervan dat het werk te zien is in De Duif, een kerk?
MH Ik vind het goed en spannend. Het werk is lang niet te zien geweest. Begin jaren tachtig werden we gevraagd om het tijdens de Biënnale van Sydneyin Australië te laten zien. En we hebben het ook als installatie getoond in The Kitchen in New York. Daar was de video een paar keer achter elkaar te zien. In de Duif ziet het publiek het hele werk in één keer, wat ik prima vind.
MI Als mensen na het zien van Video Void zich verder willen verdiepen in jullie werk, wat zou je dan aanraden?
MI Waar ben je nu mee bezig, welke projecten werk je aan?
MH In september opent een tentoonstelling met drie nieuwe werken in Japanmuseum het SieboldHuis in Leiden. Voor een van de werken baseer ik me op de nucleaire ramp in Fukushima als gevolg van de zeebeving voor de kust van Japan en de daarop volgende tsunami van 11 maart 2011.
–
Het concert in De Duif op zondag 25 maart begint om 16:00 uur. Kaarten zijn verkrijgbaar aan de deur en kosten 5 Euro. Madelon Hooykaas is aanwezig en vertelt over haar werk. De getoonde film, Video Void, is afkomstig uit de collectie van het Nederlands Instituut voor Mediakunst, partner van de concertreeks in De Duif.
“Collega-componist Erik Satie had al een keer gemeld, dat als je muziek opschrijft, de muziek wordt teruggebracht tot lijnen en stippen. Door toepassing van elektronica konden op een gegeven moment ook de lijnen weggelaten worden.
John Cage, op een gegeven moment student aan het Center of Advanced Studies aan de Westleyan University, dacht daar aan toen hij een opdracht kreeg voor het componeren van een werk voor orkest. Hij liep om inspiratie op de doen naar het observatorium van de universiteit en zag daar diverse sterrenkaarten liggen. Een daarvan was de Atlas Eclipticalis uit (toen nog) Tsjecho-Slowakije. Ook kijkend naar de sterrenhemel kwam hij op het idee, deze sterrenhemels (op papier of in het echt) te vertalen naar muziek. En dat levert dan muziek op zonder maataanduiding, alleen maar noten op een blad papier.
De enige aanduidingen zijn piano en forte en korte of lange noten. Dat wil niet zeggen dat het een improvisatie is geworden. De dirigent en orkestleden dienen zich stipt aan de omschrijving van de partituur te houden. In 1961 was de compositie klaar en vond de première plaats te Montréal (3 augustus 1961) in het Theatre La Comédie Canadienne (de opdrachtgever) in het kader van de International Week of Today’s Music. John Cage dirigeerde zelf een korte versie van het werk. Cage bouwde de compositie toen nog verder uit tot zijn huidige lengte van 80 minuten met 86 musici.
Zelf dirigeren is één; een ander het werk te laten uitvoeren is iets anders. Toch niet de minste dirigenten, zoals Richard Dufallo en Leonard Bernstein, hadden moeite het werk uit te voeren. Bij Dufallo werd de dirigent tegengewerkt door de musici, die het werk niet begrepen; Bernstein was mening dat er sprake was van improvisatie, terwijl Cage meende een strikte compositie opgeleverd te hebben.
Ook het publiek had het er moeilijk mee. Destijds werden hedendaagse composities verwerkt in een standaardprogrammering en zo kon het voorkomen dat Atlas Eclipticalis uitgevoerd werd in één concert met werk van Antonio Vivaldi (Herfst uit De vier jaargetijden) en de 6e symfonie van Pjotr Iljitsj Tsjaikovski. Nadat het werk van Cage begonnen was, verlieten steeds meer mensen uit het publiek de zaal en zelfs de leden van het New York Philharmonic Orchestra konden hun balorigheid niet verbergen. Microfoons werden van instrumenten gehaald; er werd gepraat tijdens de uitvoering etc. etc.
Cage had ontzettend de pest in en heeft het het orkest nog jarenlang kwalijk genomen. Een voordeel heeft het wel opgeleverd; Cage (eeuwig optimist) wist dat een betere uitleg van het werk en langere repetitietijden noodzakelijk waren. Een latere uitvoering van Dufallo met het Residentie Orkest viel wel in de smaak bij de componist. Toch bleef hij het verwijt krijgen, dat deze muziek nog niet paste in de jaren 60; sommigen zeiden: kom over 20 jaar nog eens terug.
Hoe klinkt deze compositie dan? Kijk ’s avonds naar de sterrenhemel. Overal lichten kleine puntjes op, maar doven net zo snel. Ook je ogen en hersenen werken mee aan het effect, want je kan je eigenlijk niet concentreren op de lichtpuntjes. Sommigen blijven langer in zicht en feller, anderen zie je nauwelijks en kort. Soms zie je een lichtpuntje, door er toevallig net naast te kijken waardoor een lichtstraaltje wel op je netvlies komt, maar zodra je je oog beweegt is de lichtstraal weg; een mankement van het oog zelf. Maar voor het overgrote deel kijk je naar één groot zwart gat.
Zo klinkt dan ook de compositie. Gevoelsmatig hoor je de musici lukraak hun notenblazen, strijken en (aan)slaan, maar grotendeels hoor je helemaal niets, behalve dan de omgevingsgeluiden van je luisterplaats. Ook dit was (vaak) de bedoeling van Cage, zie b.v. de compositie 4′33″. Het werk wordt vaak uitgevoerd in combinatie met Winter Music uit 1957, dat van dezelfde uitgangspunten uitgaat.
Deze compositie is geschreven voor een willekeurig aantal piano’s (tussen 3 en 22). Winter Music wordt daarbij verweven in Atlas Ecliticalis of los gespeeld.”
Terugblik: eerste concert in De Duif op 22 januari
Op zondag 22 januari speelde John Snijders het 75 minuten durende pianostuk ‘For Bunita Marcus’ van de Amerikaanse componist Morton Feldman. Tijdens het drukbezochte concert in de prachtige kerk De Duif was er ook een kunstwerk te zien van het duo Driessens & Verstappen.
In 2012 speelt het Ives Ensemble op zes zondagen muziek van belangrijke naoorlogse componisten in de prachtige kerk De Duif in Amsterdam. Bij ieder concert is (media)kunst van gerenommeerde hedendaagse kunstenaars te zien uit de collectie van het Nederlands Instituut voor Mediakunst. Het Ives Ensemble heeft nauwe banden met beeldende kunst(enaars). Het eerstvolgende concert in deze reeks in De Duif is op zondag 26 februari met muziek van John Cage.
Maar eerst spelen we op dinsdag 31 januari in Felix Meritis in Amsterdam. De muziek van o.a. Michael von Biel, George Crumb en Mayke Nas zoekt de grenzen op van wat je met een instrument kan/mag doen.
