Amerikaanse postzegel uit 1997 met de afbeelding van Charles Ives
Op zondag 19 november spelen we de hele dag (klik hier voor kaarten) muziek van de eigenzinnige naamgever van het Ives Ensemble, Charles Ives. Maar wie was deze Amerikaanse componist eigenlijk? En hoe belangrijk is was en is hij voor het ensemble?
Charles Ives (1874, Danbury – 1954, New York) is de eerste werkelijk oorspronkelijke en onafhankelijke Amerikaanse componist en één van de meest fascinerende figuren uit de moderne muziek. Hij leefde en werkte volledig afgezonderd van de muzikale wereld van zijn tijd. Hoewel hij muziek studeerde aan Yale University toonde Ives weinig respect voor academisme.
Vertrouwend op zijn eigen verbeelding kwam hij tot vernieuwingen die zijn leraren en tijdgenoten beschouwden als pure waanzin. In zijn muziek wisselen verschillende toonsoorten en tempi elkaar af en Ives experimenteerde al aan het begin van de twintigste eeuw met atonale muzikale elementen. Ook combineerde hij uiteenlopende muziekgenres, van hymnen en volksmuziek tot ragtime. Luister hier naar voorbeelden van de muziek en geluiden die hij ‘leende’.
In zijn ‘Essays before a Sonata’ schreef hij de beroemde woorden: “Schoonheid in muziek wordt maar al te vaak verward met iets dat de oren achterover in een luie stoel doet leunen. Veel geluiden waaraan we gewend zijn storen ons niet, en om die reden zijn we geneigd ze mooi te noemen. Vaak – misschien wel bijna altijd – zullen analytische en objectieve onderzoekingen aantonen, […] dat wanneer een nieuw of onbekend werk al bij de eerste beluistering als mooi wordt ervaren, zijn fundamentele kwaliteit er een is die de geest in slaap neigt te sussen.”
Ondanks zijn eigenzinnigheid leek hij soms te twijfelen aan zijn eigen gelijk. Zo zei hij ooit vertwijfeld:
“No one else seems to hear [the music] in the same way [that I do]. Are my ears on ‘wrong’?”
Componist én zakenman
Omdat het duidelijk was dat hij met componeren zijn brood nooit zou kunnen verdienen zonder concessies te doen, ging Ives de zakenwereld in als verzekeraar en richtte hij zijn eigen zeer succesvolle maatschappij op. Zijn spaarzame pogingen om eigen werk uitgevoerd te krijgen leidden meestal tot niets; hij publiceerde enkele van zijn composities in eigen beheer. Ook op dit punt was hij een echte pionier. Zijn muziek was niet aan copyright onderhevig en mocht gratis door iedereen worden gebuikt. Ook was hij muziek-mecenas en ondersteunde hij andere componisten financieel.
Zijn laatste compositie maakte hij in 1921. In zijn laatste levensjaren had hij een zeer zwakke gezondheid en leidde min of meer een kluizenaarsbestaan. Collega-componist Arnold Schoenberg, pionier van de atonale muziek, zei over Ives:
“There is a great Man living in this Country – a composer. He has solved the problem how to preserve one’s self-esteem and to learn. He responds to negligence by contempt. He is not forced to accept praise or blame. His name is Ives.”
Charles Ives in 1889 (links), 1913 (midden) en op latere leeftijd (rechts)
Charles Ives en het Ives Ensemble
Het Ives Ensemble werd in 1986 door pianist John Snijders opgericht en bestaat uit 13 musici, die elkaar ontmoet hebben via het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Aanleiding voor de oprichting van het ensemble was het ontdekken door John Snijders van het kamermuziek oeuvre van Charles Ives in de Haagse muziekbibliotheek. Hij voelde zich aangesproken door het eigenzinnige karakter van de muziek van Ives. De eerste doelstelling was dan ook het bekend maken en vastleggen van Ives’ oeuvre, dat op dat moment nog niet of nauwelijks was opgenomen en weinig gespeeld werd.
In de jaren zeventig was er door studenten van het conservatorium ook al een andere ensemble opgericht: het Schoenberg Ensemble. Als collega-componisten kenden en respecteerden Ives en Schoenberg elkaar, maar het verschil tussen beide was groot. Waar de muziek van Schoenberg in de Europese muzikale traditie (van de Tweede Weense School) was geworteld, trok Ives zich niks aan van deze conventies en volgde hij zijn eigen spoor dwars door de Amerikaanse en Europese muziek heen met een uniek geluid.
Het is deze houding die het Ives Ensemble omarmde. De composities van Charles Ives werden al snel aangevuld met werken van andere Amerikaanse pioniers, zoals John Cage en Morton Feldman, en van andere, meer eigentijdse (en nog levende) componisten. Bij de uitbreiding van het repertoire blijft de muziek van Ives nog steeds met regelmaat op het programma staan, zoals vandaag. Zijn Vierde Symfonie was onlangs bijvoorbeeld te horen bij het Koninklijk Concertgebouworkest.
Meer informatie en muziek
Kijk voor meer informatie over Charles Ives ook op de website van de Charles Ives Society. Niet te missen composities van hem zijn het meesterwerk ‘Three Places in New England’ en het mysterieuze ‘The Unanswered Question’. Of beluister via Spotify (zie hieronder) de originele opnamen van Ives die zijn eigen muziek speelt, zoals The Alcotts uit Piano Sonata Nr. 2 (de zgn. ‘Concord Sonata).
–
klik hier voor kaarten voor de Ives Marathon op 19 januari 2014 in het Muziekgebouw aan ’t IJ. (Passe-partout voor 3 concerten €45)