Tijdens het concert ‘Hoe klink het kunstwerk?’ op 14 december in het Muziekgebouw spelen we o.a. het stuk Tuin van Eros van Louis Andriessen (1939). De Nederlandse componist beschreef dit werk als volgt:
Tuin van Eros is gebaseerd op een ongewoon, misschien wel geheel verkeerd idee voor een strijkkwartet: een werk voor soloviool, begeleid door drie strijkinstrumenten.
Tijdens het componeren realiseerde ik me dat dit idee niet zo ver verwijderd was van de bakermat van het strijkkwartet: de vroege kwartetten van Haydn. Het stuk klinkt echter niet als Haydn.
De titel komt van een lang en mooi liefdesgedicht in vijftig kwatrijnen geschreven in 1934 door Jan Engelman. In de muziek volg ik het gevoel van het gedicht nogal los, maar de structuur van het gedicht zeer streng: het stuk heeft net zoveel tellen als het gedicht
lettergrepen. Het werk duurt 12 minuten en is geschreven voor het Arditti Quartet, ter nagedachtenis aan mijn broer Jurriaan.
Louis Andriessen (tweede van links) op bezoek tijdens een repetitie van het Ives Ensemble
Losse seksuele moraal?
Het dichtstuk Tuin van Eros van Jan Engelman verscheen voor het eerst in 1932. De katholieke dichter had toen al naam gemaakt. Engelman was zowel om zijn opvattingen en gedichten als vanwege zijn persoonlijke leven omstreden in het literaire leven van vóór de Tweede Wereldoorlog. Hij zou een losse seksuele moraal erop nahouden, hoewel hij zich hierover nooit expliciet heeft uitgelaten.
Jan Engelman (links) en een vroege druk van de dichtbundel ‘Tuin van Eros’ (rechts)
In zijn gedichten (waaronder de bundel Tuin van Eros) zijn in elk geval veel “erotische” elementen terug te vinden, zoals in het gedicht Zacht branden, of in een fragment als:
O bleeke heup, op bed gevonden
als horizon en heuvelkam,
o borsten, zachter neergewonden
dan donzen vogels, vleugellam –
De regel “haar schoot geurde wild als zoo menig uur” schoot enkele katholieke critici in het verkeerde keelgat. Dit verhinderde overigens niet dat Engelman vanwege deze bundel, die in een beperkte oplage voor een klein publiek was verschenen, in 1934 de Mei-prijs voor de Nederlandse letterkunde kreeg.
Het volledige gedicht is te lezen via de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren.
» Tuin van Eros van Louis Andriessen is ook te beluisteren via YouTube (klik).
Handschrift van het gedicht ‘Vera Janacopoulos’ uit de ‘Tuin van Eros’ uit de collectie van de Koninklijke Bibliotheek.
